Малака тоифа йўналиши: Бошланғич таълим фани ўқитувчилари Тингловчилар контингенти

Рационалистик (бихевиористик) парадигма
(П.Блум, Р.Ганье, Б.Скиннер 
ва бошқалар). Рационалистик парадигма диққат марказида таълим мазмуни 
эмас, балки ўқувчилар томонидан турли билимларни ўзлаштирилишини 
таъминловчи самарали усуллари ётади. Таълимнинг рационалистик модели 
асосини Б.Скинернинг ижтимоий инженерия бихевиористик (инглизча 
“behavior”
– хулқ) концепцияси ташкил қиладиП.Блум барча ўқувчилар 
фақат ўзлаштирибгина қолмай, балки муваффақиятли ўқишлари мумкин деб 
ҳисоблайди. Ўқувчининг оптимал қобилиятлари маълум шароитларда, 
ўқувчига таълим бериш натижаси унинг суръати билан аниқланади. 
Олимнинг фикрича, таълим олувчиларнинг 95 фоизи таълим муддатларига 

---

102 
Синфдан ва мактабдан ташқари ишлар йўналишига бевосита
раҳбарлик қилган ҳолда ўқитувчилар синф раҳбарлари, ота-оналари 
синф фаолларига услубий ёрдам кўрсатиш; 
бўлган чеклашлар олиб ташланганда ўқув курсининг бутун мазмунини 
ўзлаштириб олишга қодир. Ана шу нуқтаи назардан ўқувчилар томонидан 
билимларнинг муваффақиятли ўзлаштиришини таъминловчи методика 
ишлаб чиқилади. 
Авторитар технологияда, педагог ягона субъект сифатда намоён бўлади, 
ўқувчилар эса фақатгина «объект» вазифасини бажаради холос. Бунда 
ўқувчининг ташаббуси ва мустақиллиги йўқолади, ўқитиш мажбурий тарзда 
амалга оширилади. Анъанавий ўқитиш асосан билим, кўникма ва 
малакаларни ўзлаштиришга қаратилган бўлиб, шахснинг ривожланишини 
кўзда тутмайди. Анъанавий ўқитиш қуйидаги хусусиятларга эга: зўравонлик 
педагогикаси, ўқитишнинг тушунтирув-кўргазмали усули, оммавий ўқитиш. 
Анъанавий ўқитишда авторитарлик қуйидаги шаклда намоён бўлади: ўқувчи 
бу ҳали тўла шаклланмаган шахс, у фақат бажариши зарур, педагог эса - бу 
сардор ҳакам, ягона ташаббускор шахс. Шахсга йўналтирилган таълимда эса 
ўқувчи шахси педагогик жараён марказига қўйилади, унинг ривожланишига 
ва табиий имкониятларини рўёбга чиқаришга қулай шарт-шароитлар 
яратилади. 
Кадрлар 
тайёрлаш 
миллий 
дастурида 
Ўзбекистон 
Республикасидаги таълим тизимининг миллий моделига алоҳида эътибор 
қаратилган. Синфдан ва мактабдан ташқари ишларнингвазифаларига 
қуйидагилар киради: 
Дарсқан ташқари тарбийвий ишларни режалаштириш ва амалга
оширишни назорат қилиш; 
Ўқувчиларнинг синфдан ва мактабдан ташқари кўп қиррали 
ишларни ўқувчилар ташкилотлари синф фаоллари ёрдамида йўлга
қўйиш; 

---

103 
Умуммактаб ва мактаблараро ўтказиладиган энг муҳим
тарбиявий тадбирларда қатнашиш; 
Ўқувчиларнинг бўш вақтларини ташкил қилишда тарбия ва
маданият муассасалари ҳамда жамоатчилик кучидан кенг
фойдаланиш. Бу борада ташкилотчилар фаоллигини учта асосий
томонини кўриш мумкин; ташкилотчилик, услубий ва маъмурий.