Малака тоифа йўналиши: Бошланғич таълим фани ўқитувчилари Тингловчилар контингенти

 колорит
дейилади. Агар суратда қизил ранг 
устунлик қилса, уни қизил колоритли деб юритилади. Суратлар илиқ, совуқ, 
олтин, кулранг колоритларда бўлиши мумкин. 
Суратларда колорит турли предмет рангларининг уйғунлиги орқали 
ҳамда теварак-атрофдаги нарса рангларининг таъсирида ҳосил бўлади. 
Осмон ранги предметларнинг соясига совуқ тус беради. Қуёш 
предметларнинг ёруғ қисимларини бирлаштиради. Кечки сунъий ёруғлик 
манбалари эса предметларга умумий сарғиш зарғалдок тус беради. Унинг 
нури таъсирида зангори ва хаворанг ранглар кўринмай қолади, сариқ, қизил 
ранглар ёрқин, кулранг эса илиқ тус олади. Кечки сунъий ёруғликни ўзида 
акс эттирувчи сурат умумий зарғалдоқ- сарғиш колоритга эга бўлади. 
Теварак-атрофдаги нарсаларнинг акс таъсири ҳам натуранинг 
колоритига таъсир этади. Қуёш нурига чўлғанган фазо ўзининг умумий 
ёруғлиги ва кўп ранглилиги билан фарқланади. Бироқ манзарада ёки 
натурада қуёш нурлари рангларининг турли-туман бўлишига қарамай 
тушувчи сояларда осмон, ер, теварак-атрофдаги нарсаларнинг ранглари акс 
этган бўлади. Шунга мувофиқ турли рангдаги манзарада ҳамма предметлар 
учун умумий бўлган икки-уч хил ранглар тўпланган бўлади. 
2.3.
 
Композицияда рангларнинг ўрни 
Композицияда 
рангларнинг 
бир 
нечтаси 
йиғилиб, 
чиройли 
бирикмаларни ҳосил қилиширанглар гармонияси деб аталади. Агар ранглар 
ёқимсиз бирикмани ҳосил қилса унидисгармония деб юритилади. 
Ранг гурухларнинг гармоник бирикмаларини баъзан гамма деб ҳам 
юритилади. Баъзан тўйинган ранг гуруҳларнинг тўйинмаган ранглар билан 

---

31 
қўшилиши ҳамгармоник бирикмаларни ҳосил қилиши мумкин. Бироқ, айрим 
холларда биргина расмда тўйинган ва тўйинмаган бирикмаларнинг акс этиши 
дисгармониянинг хосил бўлишига олиб келади. Рангтасвирчини ана шу 
жиҳатларга риоя қилган холда иш олиб бориши тасвирнинг таъсирчанлигини 
ошириш имконини беради. 
Ранг доираси деганда асосий ҳисобланган қизил, сариқ, зангори 
рангларни ўзаро аралаштириш орқали олинадиган 12 ёки 24 рангни доира 
бўйлаб ёнма-ён қуйилишига айтилади. 
Образ яратишда "олдинга интилувчи" ва " оркага интилувчи" 
рангларнинг хусусиятларини билган холда иш олиб бориш ҳам яхши 
натижалар беради. "Олдинга интилувчи" рангларга кўпрок илиқ ранглар 
киради ва улар ўзларининг хақиқийўрнидан олдинроқда кўринадилар. 
"Олдинга интилувчи" ранглар қаторига ёрқин тўйинган ранглар ҳамда 
материалнинг фактурасига алоҳида эътибор берилиб ишланган расм 
ранглари ҳам кирадилар. 
Композицияда ёруғлик (оч-тўқлик) ҳам ундаги образларнинг 
таъсирчанлигини оширишда алохида аҳамият касб этади. Буни ахроматик 
ранглар билан ишланган иллюстатив расмларда кўриш мумкин. Комозицияда 
ёруғликнинг роли шундан иборатки, бунда бўрттириб кўрсатилиши лозим 
бўлган 
образ
ларни тасвирлашда контрастлик қонунидан фойдаланилади, яъни асосий 
образ тўқ тасвирланса, унинг атрофдагилар оч ранглар билан ишланади ва 
аксинча суратдаги асосий образ оч ранг билан ишланса, бошқалари эса тўқ 
ранглар билан тасвирланади. 
Ранг билан ишлашга, болаларни рангларнинг тусларини фарқлай 
билишга ва улардан расмнинг мазмунига қараб фойдалана олишга ўргатиб 
бориш керак. Бўёқ билан ишлаш жарёнида бўёқ ва ранг ҳақида маълумотлар 
бериш болалар расмлари ҳамда рассомлар асарларининг репродукцияларини 
тахлил қилиш билан амалга оширилади. Рангларнинг юқорида қайд қилинган 
хусусиятлари билан болаларни таништиришдан аввал уларга асосий ва 

---

32 
хосила ранглар, хроматик ва ахроматик ранглар, илиқ ва совуқ ранглар, 
контраст ранглар, огир ва енгил ранглар хакида тушунчалар берилиши 
лозим.