Maktabgacha yoshdagi

Al-Xorazmiy (997-yilda  

vafot etgan)

---

14

ya insonni boshqarib turuv chi markaz 

ekanligi kabi fikrlari noyob oltin xazi-

na hisoblanadi.

Abu Nasr Farobiy Yaqin va O‘rta 

Sharqda ilg‘or ijtimoiy-falsafiy oqim 

asoschilaridan biri bo‘lib, «Sharq 

Aris 

toteli» degan unvonga sazo-

vor bo‘lgan mashhur mutafakkirdir. 

U 

ning inson tafakkuri, bilish bos-

qichlari (his siy va xayoliy), sezgi tur-

lari, inson (ruh) joni 

ning bir tana-

dan, boshqasiga o‘tib, ko‘chib yurishi 

mumkinligini inkor etadi va uni balki 

tan kabi individual «substansiyasining 

birligi» sifatida tushunadi. Uning fikri 

izchil emas edi. Bunday ikkilanish 

Aristotelga ham xos bo‘lgan. Farobiy 

bilishning ikki shakli, bosqichini his-

siy va xayoliy, aqliy bilishni bir-biri-

dan farqlaydi. U sezgi roliga to‘xtalib, 

besh turga bo‘ladi. Fa robiyning ruhiy 

jarayonlar, ularni bilish va mantiq ti-

zimi haqidagi ta’limoti o‘rta asrlar fal-

safasining katta yutug‘i edi.

Abu Rayhon Beruniy «Inson 

hayvon dan aql bilan farq qiladi», dey-

di va bu tu 

shunchani yanada mus-

tahkamlab: «Insonni xudo azaldan 

shunday yaratgan», dey di. U jamiyat 

yuzaga kelishida kishilar 

ning mod-

diy ehtiyojlari rolini ko‘ra oladi: «Aql, 

mehnat, erkin tanlash inson hayoti va 

ij timoiy holatini belgilaydi, inson o‘z 

ehti 

yojlarini mehnat tufayli qondira-

di», deydi. Rudakiy, Umar Xayyom va 

VIII asrdagi islom ta’limotlari psixo-

logik ta’limotlar uchun ahamiyatlidir.