Maktabgacha yoshdagi

Ma’nosiga tushunib,
ya’ni mantiqiy (logik) tarzda esda olib 
qolish samarali va qulay usuldir. Ma’nosiga to‘la tushunib es-
da olib qolingan ma’lumot odamning xotirasida mustahkam joy-
lashib qoladi. Chunki, ma’nosiga tushunib esda olib qolinadi-
gan narsa va hodisalarning umumiy va muhim belgilari, ular 
o‘rtasidagi sababiy hamda natija bog‘lanishlarni anglash demak-
dir. Shuning uchun, ma’nosiga to‘la tushunib esda olib qolin-
gan ma’lumot odamning ongida bor bilimlariga qo‘shilib keta di. 
Og‘zaki ma’lumotlarni ma’nosiga tushunib esda olib qolish ay-
niqsa muhimdir. Ma’nosiga tushunib esda olib qolishning sama-
rali bo‘lishiga sabab shundaki, ma’nosiga tushunib esda olib qo-
lish jarayonida odamning ixtiyoriy diqqati, tafakkuri va irodasi 

---

136
faol ishtirok qiladi. Faqat takrorlash bilan esda olib qolish me-
xanik esda olib qolish deb ataladi, bunda ko‘pgina hollarda odam 
o‘zlashtirilishi lozim ma’lumotni tushunmagan holda takrorlay-
veradi. Bu yo‘sindagi takrorlash oqibatida o‘quvchi qiyin, noaniq 
ma’lumotni quruq yodlab oladi, xolos. Quruq yodlash yo‘li bi-
lan esda qoldirishda odatda odam ko‘p qiynalishiga to‘g‘ri kela-
di, kishidan ko‘p vaqt sarflash talab etiladi, o‘zlashtirilgan mate-
rial tez unutiladi. Bolalarda turmush tajribalarining ozligi va nerv 
sistemalarining nihoyat darajada pastligi, ya’ni juda plastikligi tu-
fayli ular so‘zlar bilan bog‘liq har turli ma’lumotlarni mexanik 
tarzda esda olib qolishga intiladilar. Ayrim paytlarda mexanik es-
da qoldirish usulidan ham foydalanishga to‘g‘ri keladi. Chunon-
chi, bir necha marta takrorlash yo‘li bilan biz telefon nomerini 
yoki tanishimizning manzilini, shuningdek chet tili so‘zlarini, 
qiyin terminlarni va shu kabilarni esda olib qolamiz. Lekin bun-
da ham odam esda olib qolmochi bo‘lgan narsani ilgaridan o‘ziga 
tanish narsa bilan bog‘lamog‘i, oqilona o‘zlashtirmog‘i lozimdir, 
zotan ma’nosiga tushunib esda olib qolish mexanik esda olib qo-
lishga qaraganda ancha puxtaroq bo‘ladi.