Maktabgacha yoshdagi

Esda saqlab turish. 
Biz nimani esda olib qolgan bo‘lsak, 
shundan nisbatan ozroq qismigina xotirada uzoq vaqt davomi-
da, ba’zan bir umrga saqlanib qoladi. O‘zlashtirilgan ma’lumotlar 
mustahkamlanmasligi tufayli asta-sekin unutilib boradi. Shu 
sababdan o‘zlashtirilgan materialni xotirada saqlash uchun uni 
takrorlab turish kerak. 
Esga tushirish va uning turlari. 
Esga tushirish odatda tanish-
dan boshlanadi. Tanish bu ilgari idrok qilingan narsa va hodisa-
larni qayta idrok qilishda esga tushishidir. 
Tanish
– yarim-yorti 
va to‘liq tanish bo‘lishi mumkin. Yarim-yorti tanishda ilgari idrok 
qilgan narsamiz g‘ira-shira esimizga tushadi. To‘liq tanishda esa 
idrok qilingan narsaga oid ilgari hosil bo‘lgan tasavvur va fikrlar 
ongimizda tiklanadi. Bunday holda biz bu narsani qayerda va qa-
chon ko‘rganimizni ham eslay olamiz. Chunonchi, bayram kuni 
qayerda nima qilganimizni, kim bilan gaplashib kulganlarimizni 
juda yaxshi eslay olamiz. Esga tushirish, ya’ni eslash narsaning 
o‘zini shu paytda idrok qilmay turib esga olishdir. Esga tushirish 
jarayoni tanish jarayoni bilan uzviy bog‘liqdir. Esga tushirish ham 

---

137
ixtiyoriy va ixtiyorsiz bo‘lishi mumkin. 
Ixtiyorsiz
esga tushirish 
deganda biz o‘z oldimizga ma’lum bir maqsad qo‘ymasdan va 
irodaviy kuch sarf qilmasdan esga tushirishni tushunamiz. Bun-
day esga tushirish jarayoni yuqorida ko‘rib o‘tilgan assotsiatsiya-
lar ishtirokida sodir bo‘ladi. Ixtiyoriy esga tushirish deganda biz 
biron maqsad bilan esga olish kerak bo‘lgan ma’lumotlarni tan-
lab, harakat qilib, maxsus ravishda esga tushirishni tushunamiz. 
Ixtiyoriy
esga tushirish bilib, anglab esga tushirishdir. Ixtiyoriy 
esga tushurishda eslab topish usullaridan foydalanamiz. Masa-
lan: telefon raqamini eslash, birovning ismini eslash va hokazo. 
Odatda biz ixtiyoriy esga tushirish jarayonlaridan juda keng foy-
dalanamiz.
Unutish
ham xotira jarayonlaridan biridir. Unutish batamom 
va qisman unutish kabi ikki turga bo‘linadi. Unutishning bir 
qancha sabablari mavjud. Birinchidan, unutish esda olib qolin-
gan ma’lumotlarning amalda tatbiq qilinishi yoki qilinmasligiga 
bog‘liqdir. Ikkinchidan, unutish esda olib qolingan ma’lumotga 
nisbatan qiziqishning naqadar barqarorligiga bog‘liqdir. Masalan: 
bizni nihoyatda qiziqtirgan biron kitobning mazmuni, biron ki-
noning mazmuni yoki juda yoqqan biron kuyning ohangi hech 
qachon esdan chiqmaydi. Nihoyat uchinchidan, unutish ma’lum 
darajada nerv sistemasining ahvoliga ham bog‘liqdir. 
Xotira sifatlari va xotiradagi individual farqlar