Maktabgacha yoshdagi

Nazorat savollari:
1. Shaxs – ijtimoiy munosabatlar mahsuli deganda nimani 
tushunasiz? 
2. Insoniy munosabat deganda nimani tushunasiz?
3. Professional tinglash texnikasiga nimalar kiradi? 
4. Muloqot qanday tuzilishga ega? 
5. Stereotiplashtirish nima?
6. Guruhlar qanday tuziladi?
7. Jamoadagi va guruhdagi munosabatlarda farq bormi?
8. IPT nima?
2.4. Diqqat. 
Diqqat haqida tushuncha
Ongning biror-bir predmet, hodisa yoki faoliyatiga qaratili-
shi hamda to‘planishi 
diqqat 
deyiladi. Agar inson diqqat-e’tiborini 
o‘zi idrok etayotgan narsaga yoki bajarayotgan ishiga qarata ol-
mas ekan, unda hech bir psixik jarayon maqsadga yo‘naltirilgan 

---

96
va unum li bo‘la olmaydi. Ba’zan biron-bir predmetga qarab tursak 
ham uni ko‘rmasligimiz mumkin, yoki u narsa ko‘zimizga g‘ira-
shira ko‘rinib qolishi mumkin. O‘z fikrlari bilan band odam yaqin 
atrofdagilar gaplarini mutlaqo eshitmaydi. Agar diqqatimiz biror-
bir narsaga qaratilgan bo‘lsa, biz og‘riqni sezmasligimiz mumkin. 
Agar shu narsaga, predmetga butun diqqat-e’tibor bilan qaralsa, 
shu predmetning miridan-sirigacha bilib olishimiz mumkin.
Diqqat subyektning atrof-muhitda muvaffaqiyatli ish ko‘rishiga 
imkon yaratadi va tashqi olamning inson psixikasida to‘laroq 
hamda ravshanroq aks etishini ta’minlaydi. Biron-bir predmet-
ga diqqat-e’tibor bilan munosabatda bo‘linganda, bu predmet 
ongimizning markazidan o‘rin egallaydi, boshqa barcha narsa-
lar esa shu chog‘da kuchsiz, noaniq idrok qilinadi. Bunda diqqa-
timizning yo‘nalishi o‘zgarib turishi mumkin. Masalan: ki-
tob o‘qiyotgan shaxsga xona bo‘ylab radiodan taralayotgan kuy 
e’tiborsiz bo‘lishi mumkin. Lekin radiodagi futbol sharhi uning 
diqqatini tortishi mumkin. Diqqat odatda mimikada, tashqi qi-
yofada, xatti-harakatda ifodalanadi. Ammo, ba’zi paytda o‘quvchi 
diqqat bilan o‘qituvchi so‘zlarini tinglayotganga o‘xshaydi, lekin 
uning fikri-xayoli sinfda yuz berayotgan voqea-hodisalardan an-
cha olislarda daydib yuradi.
Diqqat shunday muhim bir psixik jarayonki, u odamning bar-
cha faoliyatlarida ishtirok etadi. Eng sodda faoliyatda ham (ma-
salan, ninaga ip o‘tkazishdan tortib), eng murakkab faoliyatni 
ham (o‘qish, yozish kabi) diqqatning ishtirokisiz bajarish mut-
laqo mumkin emas. Shuning uchun diqqatning inson hayotidagi 
roli benihoya kattadir. Mashhur rus pedagoglaridan K.D. Ushin-
skiy diqqatning inson hayotidagi ahamiyati haqida gapirib, bun-
day degan edi: «Diqqat ruhiy hayotimizning shunday yagona bir 
eshigidirki, ongimizga kiradigan narsalarning barchasi shu eshik 
orqali o‘tib kiradi». Haqiqatdan ham diqqat eshigidan tashqarida 
qolgan narsa ongimizga borib yetmaydi.
Diqqatning bilish jarayonidagi ahamiyatini alohida ta’kidlab 
o‘tish lozimdir. Diqqat sezish, idrok qilish, xotira, xayol va 
tafakkur jarayonlarida har vaqt ishtirok etadi. Demak, diqqat bar-
cha aks ettirish jarayonining doimiy yo‘ldoshidir. Diqqat barcha 
psixik jarayonlarda ishtirok etsa ham, lekin diqqatning yolg‘iz 

---

97
o‘zi hech narsani aks ettira olmaydi. Odam biron narsaga zo‘r 
diqqat bilan kirishgan paytda uning tashqi qiyofasida, masalan, 
ko‘z qarashida, ish harakatlarida ayrim o‘zgarishlar yuzaga ke-
ladi. Diqqatning ana shu tashqi alomatlariga qarab odam ayni 
chog‘da diqqatini biror narsaga qaratayotganini yoki qaratmayot-
ganini aniqlash qiyin emas. Masalan, diqqatimiz biron narsaga 
jiddiy qaratilgan paytda barcha ortiqcha harakatlar to‘xtalib or-
ganizm qimirlamay qoladi va hatto nafas olishda ham o‘zgarish 
ro‘y beradi. Bunday holatda nafas olish ba’zan susayib, ba’zan 
chuqurlashib turadi.