Maktabgacha yoshdagi

Guruhlar haqida tushuncha, turlari.
Har bir odam konkret 
shaxs sifatida odamlar qurshovida yashaydi. Ma’lum guruh va ja-
moalar doimo o‘zgarib turadi, shaxs esa ana shu o‘zgarishlarga 
moslashib, shu guruhdagi murakkab munosabatlarga kirishadi.
Guruh –
faoliyat va munosabatlarga kirishish jarayonida ayrim 
yoki umumiy belgi va xususiyatlari bilan ajralib turadigan kishi-
lar birligidir. Shaxsning guruh va jamoadagi munosabatlarini sot-
sial psixologiya o‘rganadi. Guruhlar tuzilishiga ko‘ra shartli gu-
ruhlar – biror tadqiqotchi tomonidan odamlarni ma’lum belgilar 
aso sida (yoshi, jinsi, millati kabilar) birlashtiriladi. Shartli gu-
ruhlar keyinchalik munosabatga kirishmasalar, real guruhlar 
doimo munosabatda bo‘ladilar (mas. bir korxonadagi kasbdosh-
lar). Rasmiy guruhdagi munosabatlar rasmiy normalar va huquqiy 
burchlar ti zimi bilan belgilanadi. Masalan: boshliq bilan xodim-
lar o‘rtasidagi munosabatlarni ta’minlovchi guruh rasmiy bo‘lsa, 
norasmiy – bevosita psixologik munosabatlarni ta’minlovchi gu-
ruh hisoblanadi. Masalan: do‘stlar guruhi yoki talabalar guruhi-
dagi barcha qizlarning tanaffus paytidagi muloqoti.
Guruhlar, ulardagi o‘zaro munosabatlarga ko‘ra katta va 
kichik guruhlarga bo‘linadi. Kichik guruhlar – tarkibi jihatdan 
ko‘p a’zolari bo‘lmagan, umumiy maqsad bilan bog‘langan kishi-
lar uyushmasi, bu turmush qurgan yangi oila yoki ikki do‘st. Kat-
ta guruh – bu chegarasi 12–15 kishi (G.M. Andreeva), 30–40 ki-
shi (amerikalik psixolog Moreno), bu guruh a’zolari o‘zaro yaqin 
munosabatda bo‘lmasligi mumkin. 
Shaxsga bir vaqtning o‘zida turli ijtimoiy guruhlarning ta’siri 
bo‘ lib turadi. Ma’lum davrda bir ijtimoiy guruhning shaxsga ta’siri 
sezilarliroq va ahamiyatliroq, ikkinchisining ta’siri esa sal kam-
roq bo‘ladi. Masalan: o‘quvchilik yillarida maktabdagi o‘quvchilar 
guruhining ta’siri, mahalladagi o‘rtoqlar davrasinikidan kuchliroq 
bo‘lishi, ya’ni xonadonga kelin bo‘lib tushgan qiz uchun yangi oila 
muhitining ta’siri talabalik guruhinikidan kuchliroq bo‘lishi tabiiy.
Referent guruh 
– shaxs bu guruh a’zolarining niyatlari, g‘oyalari, 
qiziqishlari, fikrlariga ergashishga, harakatlaridan andaza olishga, 
ularga taqlid qilishga intiladi. 

---

93
Normativ guruhlar
– bu shaxs uchun shunday insonlar guruhiki, 
ularning normalarini u ma’qullaydi, ularga amal qilishga hamisha 
tayyor bo‘ladi. Bunday guruhlarga birinchi navbatda oilani, diniy 
yoki milliy uyushmalarni, professional guruhlarni kiritish mum-
kin. Masalan: o‘zbek xalqi uchun dasturxon solib o‘tirgan zahoti 
yuzga fotiha tortish, mezbonlarni mehmonlarga «Xush kelibsizlar» 
deyishlari norma hisoblanadi.
Qiyoslash guruhi –
bu shunday guruhki, shaxs o‘sha guruhga 
kirishga, uning ma’qullashiga muhtoj bo‘lmaydi, lekin o‘z harakat-
larini yo‘lga solishda unga asoslanadi. Masalan: talabalar guruhida 
shunday yoshlar bo‘lishi mumkinki, shaxs ular bilan umuman mu-
loqotda bo‘lmaydi, ularning fikrlari yoki qarashlarini yoqlamaydi, 
lekin bu guruh aynan o‘shalarga o‘xshamaslik va o‘z ustida ko‘proq 
ishlashga o‘zini ko‘proq safarbar qilishi uchun kerak. 
Negativ guruhlar 
– shaxs ularning xatti-harakatlaridan atay-
lab voz kechadi, chunki ular shaxsiy qarashlardan mutlaq farq qi-
ladi. Masalan: bir-biri bilan chiqisha olmagan ikki qo‘sh devor-
larini alohida rangda bo‘yaydi, biri tanlagan rangni ikkinchisi 
xohlamaydi. Biri oq desa ikkinchisi aksincha qora deb turaveradi. 
Guruhlar shaxsning shakllanishiga ham ijobiy, ham salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi.
Jamoalar deganda biz umumiy faoliyat maqsadi asosida birlash-
gan, jamiyatning bir qismi hisoblangan va shu jamiyat maqsad-
lariga to‘la bo‘ysunadigan odamlar guruhini tushunamiz. Jamoa 
inson shaxsini shakllantirish uchun eng qulay shart-sharoitlar 
yara tadigan birlik hisoblanadi. Oila jamoasi, maktabdagi o‘quv-
tarbiya jamoasi, bolalar jamoasi, mehnat jamoalari shunday bir 
muhit hisoblanadiki, unda shaxsning har tomonlama rivoj lanishi 
yuz beradi. Bir-biriga yordam, xayrixohlik, uyushqoqlik, inti-
zom kabi axloqiy motivlar jamoada tarkib topadi. Bolani mum-
kin qadar tezroq jamoaga qo‘shish, undagi munosabatlarda, bir-
galikdagi faoliyatda ishtirok etishi muhim hisoblanadi. Maktab 
o‘quvchilari jamoasi ning ahil bo‘lishi uchun turli tadbirlar, olim-
piadalar, ko‘rik-tanlovlar, sport bellashuvlari, kechalar, intellek-
tual o‘yinlar uyushtirish jarayoni va birgalashib tashvish tortish-
lari g‘oyat muhimdir. Bu jamoani shakllanishiga yordam beradi, 
bolalarni bir-biriga yaqinlashtiradi, ularni dardi va quvonchini his 

---

94
etishga o‘rgatadi. Jamoada «men» va «ular» degan bir-biriga qarshi 
bo‘lgan azaliy so‘zlar «biz» degan tushuncha vositasida barham to-
padi.