Maktabgacha yoshdagi

nasliy xususi yatlar 
inson shaxsining tarkib topishiga yordamchi manba sifatida ta’sir 
etadi. Ular imkoniyatlar tarzida beriladi. Bu layoqatlar qulay 
sharoitdagina ro‘yobga chiqishi mumkin. Bunday nasliy imkoni-
yatlarning amalga oshishi, ya’ni ro‘yobga chiqishi uchun albat-
ta ma’lum sharoit kerak. Agar tegishli qulay sharoit bo‘lmasa, 
imkoniyat tarzidagi nasliy xusu siyatlar sekin-asta so‘nib, oqibat 
nati jada yo‘q bo‘lib ketadi.
Nazorat savollari:
1. Shaxsga ta’rif bering. Individ va shaxs o‘rtasida qanday farq 
bor?
2. Individuallik nima?
3. Shaxsning tuzilishi nimadan iborat?
4. Ehtiyoj nima? Kishi ehtiyojining asosiy turlarini aytib be-
ring.
5. Shaxsning ko‘zlagan maqsadi va motivlari deganda nima-
ni tushunasiz?
6. Bevosita va bilvosita qiziqishlar o‘rtasida qanday farq bor? 
Misollar keltiring.
7. Shaxsning dunyoqarashi va e’tiqodini o‘zgartirish mumkin-
mi? 
8. Shaxsda shakllanadigan maqsadlar, ideallar va shaxs im-
koniyatlari o‘rtasida qanday tafovut bo‘lishi mumkin?
9. «Men» obrazi va o‘z-o‘ziga beriladigan baho turlarining 
shaxs shakllanishiga ta’siri haqida so‘zlab bering.
10. Shaxsning shakllanishida psixologik va pedagogik yon-
dashuv deganda nimani tushundingiz?
11. Shaxsning shakllanishiga qanday manbalar ta’sir qiladi?

---

75
2.2. Faoliyatning psixologik tahlili
Jamiyat bilan doimiy munosabatni ushlab turuvchi, o‘z-o‘zini 
anglab, har bir harakatni muvofiqlashtiruvchi shaxsga xos eng 
muhim va umumiy xususiyat – bu uning faolligidir. Faollik (lo-
tincha aktus – harakat, faolus – faol) shaxsning hayotdagi barcha 
xatti-harakatlarini namoyon etishini tushuntirib beruvchi kate-
goriya bo‘lib, bu o‘sha oddiy qo‘limizga qalam olib, biror chi-
ziqcha tortish bilan bog‘liq elementar harakatimizdan tortib, toki 
ijodiy uyg‘onish paytlarimizda amalga oshiradigan mavhum fikr-
lashimizgacha bo‘lgan murakkab harakatlarga aloqador ishlari-
mizni tushuntirib beradi. Shuning uchun ham psixologiyada 
shaxs, uning ongi va o‘z-o‘zini anglash muammolari uning faol-
ligi, u yoki bu faoliyat turlarida ishtiroki va uni uddalashi bilan 
bog‘liq sifatlari orqali bayon etiladi. 
Inson faolligining 2 turi mavjud:
a) tashqi faollik – bu tashqaridan o‘z istak-xohishlari miz 
ta’sirida bevosita ko‘rish, qayd qilish mumkin bo‘lgan harakatla-
rimiz, mu shaklarimizning harakatlari orqali namoyon bo‘ladigan 
faollik;
b) ichki faollik – bu bir tomondan u yoki bu faoliyatni baja-
rish mobaynidagi fiziologik jarayonlar (modda almashinuvi, qon 
aylanishi, nafas olish, bosim o‘zgarishlari) hamda ikkinchi to-
mondan bevosita psixik jarayonlar, ya’ni aslida ko‘rinmaydigan, 
lekin faoliyat kechishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni o‘z ichiga 
oladi.
Ikkala faollik turi ham shaxsiy tajriba va rivojlanishning asosini 
tashkil etadi. Inson faolligi «harakat», «faoliyat», «xulq» tushun-
chalari bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, shaxs va uning ongi ma-
salasiga borib taqalib, shaxs aynan turli faolliklar jara yonida shakl-
lanadi, o‘zligini namoyon qiladi ham. Demak, faollik yoki inson 
faoliyati passiv jarayon bo‘lmay, u ongli ravishda boshqari ladigan 
faol jarayondir. Inson faolligini mujassamlashtiruvchi harakatlar 
jarayoni faoliyat deyiladi.