Maktabgacha yoshdagi

ijtimoiy muhitda,
ma’lum oilada, odamlar orasida 
yashaydi. Tug‘ilgan kunidanoq atrofidagi odamlar bilan ma’lum 
ijtimoiy munosabatlarda bo‘ladi. Uzoq davom etadigan bu muno-
sabatlarning hammasi shaxsning xulq-atvoriga ta’sir etadi. Yosh-
lik chog‘idanoq atrofidagi odamlarning fazilatlarini (mehnatse-
varlik, halollik, rostgo‘ylik va aksi) o‘zlariga singdirib boradilar. 
Bu xususiyatlar keyinchalik shaxsiy sifatlarga aylanib qoladi.
Inson shaxsining tarkib topishiga tashqi ijtimoiy muhitning 
ta’siri haqida gap borar ekan, shuni ko‘rsatib o‘tish kerakki, ayrim 
g‘ayritabiiy hodisalar inson shaxsining tarkib topishiga tash-
qi muhit ta’sirining hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini to‘la 
tasdiqlaydi. Bunda, ayrim tasodifiy hollarda odam bolalari ning 
yovvoyi hayvonlar muhitiga tushib qolishi hodisasi nazarda tu-
tiladi. Masalan, 1920-yilda Hindistonda, Kalkutta shahrining 
g‘arbiy-janubiga joylashgan Midnapura shaharchasi yaqinidagi 
o‘rmonzorda doktor Sing ona bo‘ri va uning bolalari bilan birga 
chopib yurgan ikkita odam bolasini ko‘rib qoladi. Odam bola lari 
xuddi bo‘ri bolalari kabi to‘rt oyoqlab yugurib yurar edi. Dok-
tor Sing bo‘ri uyasini topib, bolalarni olib keladi. Ularning ikki-
si ham qiz bolalar bo‘lib, bittasi yetti-sakkiz yoshlar, ikkinchisi 
ikki-uch yoshlar chamasida edi. U bolalarning biriga Amala, ik-
kinchisiga Kamala deb nom beradi. Bu nodir hodisada shu nar-
sa juda xarakterliki, bolalar yoshlikdan boshlab bo‘rilar muhitida 
yashaganliklari tufayli tashqi ko‘rinishlari odam qiyofasida bo‘lsa 
ham, butun fe’l-atvorlari va xatti-harakatlari bo‘rilarga o‘xshab 
qolgan edi. Bu hodisa odamning shaxs sifatida tarkib topishi 
uchun eng avvalo insoniy muhit, ya’ni ijtimoiy muhit bo‘lishi 
shartligini to‘la tasdiqlaydi.
Oila va maktab tomonidan amalga oshiriladigan 
ta’lim-tar-
biya
jarayoni shaxsning shakllanishida muhim ahamiyatga ega. 
Hozirgi vaqtda oiladagi tarbiya ishlari ta’lim-tarbiya muassasala-
ri ishlari bilan birga davlat tomonidan belgilangan dastur asosida 
berilmoqda. Uzoq muddat davomida bolaga beriladigan ijtimoiy 
ta’ lim-tarbiya bolaning butun psixik taraqqiyotiga, unda shax-
siy psixologik xislatlarning tarkib topishiga ta’sir qilmay qolmay-

---

74
di. Ta’lim muassasalarida fanlararo uzviy ravishda uzluksiz beri-
ladigan ta’lim-tarbiya ishlari bolalarda ma’lum bilim, malaka va 
ko‘nikmalarni hosil qiladi.
Ota-onalar va o‘qituvchilarning vazifasi bolalarni 
faollik
ru-
hida tarbiyalashdan iboratdir. Bu faollik avvalo ularning jami yat 
manfaatlari yo‘lida qiladigan ongli mehnatida ko‘rinishi lo zim. 
Ta’lim-tarbiya natijasida bolalarning bilim, malakasi, qiziqish va 
e’tiqodlari, dunyoqarashlari o‘rtasida ma’lum umumiylik yuzaga 
keladi. Odamga tug‘ma ravishda beriladigan