Maktabgacha yoshdagi

O‘z jinsini ajratish.
Bolada bu yoshga kelib odam tanasiga 
va o‘z tanasining tuzilishiga qiziqish paydo bo‘ladi. O‘zini qay-
si jins ga mansubligini anglash «shaxs»ning tuzilishiga ulanadi. 
Kattalardan: «Sen o‘g‘il bolasan!» yoki «Sen qiz bolasan!» degan 
so‘zlarni eshitgach, bola bunday tushunchalar uning jinsiy xislat-
lari bilan bog‘liqligini anglay boshlaydi. Bola o‘z tanasiga va jin-
siy organiga nisbatan qiziquvchan bo‘ladi. Maktabgacha yosh-
dagi bolalar ulg‘aygani sari begona odamlar oldida yechinishda 
o‘zlarini noqulay sezadilar. Xijolatlik, uyat hissi tarbiyaviy ta’sir 
natijasidir.
Ko‘p hollarda hozirgi bolalar qiz va o‘g‘il bola tanasiga xos 
bo‘lgan belgini ancha erta o‘zlashtirmoqda. Bundan tashqari ular 
kattalarning tanaga bo‘lgan munosabatini ham o‘zlashtirmoqdalar. 
Aksariyat kattalar kiyimsiz tanaga qarashni taqiqlaydilar, o‘zlari 
esa bunday tomoshalarni bola oldida ko‘raveradilar. Go‘yoki bo-
la hali hech narsani tushunmaydi deb o‘ylaydilar. Agar ota-ona 
kiyim almashtirishda boladan xijolat tortsa, bu xislat bolaga ham 
o‘tadi. Agar ota-ona o‘zini tabiiy tutsa, bola ham yalang‘och ta-
nani ko‘rganda xijolat bo‘lmaydi. Ammo bu holda hammaning 
o‘z chuqur o‘ylangan yondashuvi bo‘lishi kerak. Jinsiy tarbiya er-
kin yo‘lga qo‘yilgan ba’zi oilalarda, shifokorlar, rassomlar, hay-
vonlar hayoti bilan tanish bo‘lgan qishloq bolalarida ba’zan jin-
siy organlarni rasmda aks ettirganlarini ko‘rish mumkin. O‘g‘il 
bolalar hayvonlar va erkaklarni jinsiy organlarini qizlarga qara-
ganda ko‘proq chizadilar. Bu holatni o‘g‘il bolalar o‘z tanasining 
jismoniy ko‘rinishiga o‘xshatadilar. Ko‘p maktabgacha yoshdagi 
bolalar odamlarning jismoniy ko‘rinishidagi farqini nafaqat xa-

---

390
yollariga keltiradilar, balki bu farqni kiyimsiz naturaga qaragan-
da ham ko‘rmaydilar.
Maxsus tajriba o‘tkazilgan. Har bir boladan kiyimsiz (o‘g‘il 
va qiz bola) qo‘g‘irchoqning rasmini chizish so‘raldi. Ularni tana 
tuzi lishi o‘g‘il va qiz bolalarning jismoniy tuzilishiga mos kelishi 
kerak edi. Ba’zi bolalar qo‘g‘irchoqqa qarab chizishga harakat qi-
lishadi, lekin shunda ham ular jinsni farqlovchi xislatlarni shun-
chaki sezmaydilar. Ularning tasvirlarida o‘g‘il bola qo‘g‘irchoq va 
qiz bola qo‘g‘irchoq bir-biridan hech farq qilmaydi. Masalan, «Biz 
yaqinda bir qizni yuzini yasadik va chizdik. Lekin menimcha li-
bosdagi qizni chizgandik. O‘xshamasachi? O‘g‘il va qiz bolalar 
o‘xshaydilar. Ular jingalak soch bo‘ladilar va ayyorona jilmayadi-
lar. O‘g‘il bola bilan qiz bolaning farqini topish kerakmi? O‘g‘il 
bolalar ko‘z rangi to‘q, qizlarniki och bo‘ladi. Fe’li har xil bo‘ladi: 
haqiqiy erkak yig‘lamaydi. Boshqa farqni men ko‘rmayapman». 
Ba’zi bolalar oila da jinsiy tarbiya haqidagi tushunchadan shuncha-
lar «himoya qi linganlarki», kiyimsiz naturada jins farqiga e’tibor 
berib, to‘g‘ri chizishni so‘rashganda ham, jins farqini ko‘rmaydilar. 
Bolalarni boshqa qismi umrida birinchi marta kiyimsiz o‘g‘il bo-
la va qiz bola qo‘g‘irchoqni ko‘rib, darhol uning jismoniy qiyo-
fasidagi farqiga e’tibor qaratadilar. Bunda bir xil bolalar xotirjam-
lik bilan o‘g‘il va qiz bolalarning tasvirini tushirishga, boshqalari 
esa, qo‘g‘irchoqni ko‘rinishidan uyalib, ko‘zlarini yashiradilar. 
E’tirof etish kerakki, bolalar ulg‘aygani sari, ular orasida kiyimsiz 
qo‘g‘irchoqlarni ko‘rganda uyat hissi kuchayadi. Bolalar qiqirlash-
ni, teskari qa rashni, qo‘llari bilan ko‘zlarini yopishni boshlaydilar. 
Odatda bunday bolalar talab qilingan naturani hech ham chizish-
ni xohlamaydilar (V.S. Muxina materiallaridan).