Maktabgacha yoshdagi

Bola shaxsining ma’naviy jihatdan shakllanishida ijobiy va sal-
biy xususiyatlarning o‘rni. 
Bola shaxsining ma’naviy rivojlanishi 

---

385
quyidagilardan tashkil topgan: axloq me’yorlarini bilish, axlo-
qiy odatlar, axloq me’yorlariga bo‘lgan emotsional munosabat va 
bolaning o‘zining ichki holati. 
Bola shaxsining to‘g‘ri shakllanishi uchun, birinchi navbat-
da, axloqiy me’yorlarni bilishi katta ahamiyat kasb etadi. Ilk 
va maktabgacha yosh davrida bola atrofidagi insonlar (katta-
lar, tengdoshlar va boshqa yoshdagi bolalar) bilan muloqot orqa-
li axloqning ijtimoiy me’yorlarini egallaydi. Me’yorlarni egallash, 
birinchidan, bola uni tushuna boshlashi hamda mohiyatiga yeta 
boshlashini nazarda tutadi. Me’yorlarni egallash, ikkinchidan, 
bolaning keyinchalik boshqa insonlar bilan muloqoti davomida 
axloqiy odatlari paydo bo‘la boshlaydi. Bola emotsional his qi-
linadigan odatiy qilmishlarini buzgan holda harakat qilsa, bu un-
da noqulaylikni keltirib chiqaradi. Me’yorlarni egallash, uchin-
chidan, bolaning ushbu me’yorlarga bo‘lgan ma’lum bir psixik 
munosabatga kirishishini ifodalaydi. Axloqiy me’yorlar va ular-
ni bajarishga bo‘lgan aqliy va axloqiy munosabat bolalarda katta-
lar bilan muloqot davomida rivojlanadi. Katta odamlar bolalarga 
ma’lum bir axloqiy xatti-harakatning to‘g‘riligi yoki kerakligi ha-
qida fikrlashga yordam beradilar, katta odamlar bolaning ma’lum 
bir xatti-harakatiga nisbatan o‘z munosabati bilan ko‘rsatma be-
radi. Katta odamlarga hissiy bog‘liqlik zamirida bolada tan oli-
nishga intilish rivojlanadi. 
Kattalar tomonidan tan olinishga intilish va tan olinish bola-
ning eng muhim ehtiyojlaridan biridir. Uning jamiyat ijtimoiy 
talablariga javob berishi o‘z yutuqlariga yuqori baho berili shiga 
bo‘lgan intilishiga asoslanadi. Katta bog‘cha yoshida yangi ijti-
moiy mazmundagi harakat va faoliyatga bo‘lgan motivlarning 
ko‘rinishi sodir bo‘ladi. Bu davrda butun motivatsion soha qay-
ta quriladi, shu jumladan tan olinishga bo‘lgan ehtiyojning vu-
judga kelishi o‘zgaradi. Bolalar o‘zlarining intilishlarini yashira 
boshlaydilar, o‘z-o‘zini ochiq maqtash kamdan kam hollardagina 
uchraydi. Tan olinishga bo‘lgan intilishning amalga oshirilmas-
ligi, bola ataylab yolg‘onni o‘ylab topishi yoki maqtanishi kabi 
noma’qul xatti-harakat turlariga olib kelishi mumkin.
Maktabgacha yoshda tan olinishga bo‘lgan ehtiyoj bolada-
gi o‘z axloqiy sifatlariga ishonch hosil qilishida ko‘rinadi. Bo-

---

386
la o‘zining kelgusi harakatlariga nisbatan boshqalarning muno-
sabatini tasavvur qiladi va bunda u insonlar undan minnatdor 
bo‘lishlari, uning yaxshi ishlarini tan olishlarini xohlaydi. Tan 
olinishga bo‘lgan intilishni amalga oshirishga ehtiyoj bolalar-
ning o‘z faoliyatlari natijalarini hamda shaxsiy yutuqlarini ba-
holash maqsadida kattalarga yanada ko‘proq murojaat qilish-
larida ko‘rinadi. Bunday holatda bolani qo‘llab-quvvatlash juda 
muhim. Bolaga hech qachon: «Sen buni qila olmaysan», «Sen bu-
ni bilmaysan», «Qo‘lingdan kelmaydi», «Bekorchi savollar bilan 
boshimni qotirma» va hokazo qabilidagi iboralarni qo‘llamaslik 
kerak. Kattalarning bunday hurmatsiz iboralari bolada o‘z im-
koniyatlariga nisbatan ishonchsizlikni keltirib chiqaradi. Bolada 
nomukammallik kompleksi, o‘zining ojizligi hissi paydo bo‘ladi. 
Nomukammallik kompleksi – insonning eng murakkab axloqiy 
kamchiliklaridan biri bo‘lib u boshqa insonlar bilan muloqotga 
kirishishni murakkablashtiradi hamda og‘ir ichki hissiyotini kel-
tirib chiqaradi. 
O‘g‘il va qiz bolalar