Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

Xayol sifatlari

Xayol odatda kechinmalarga boy bo‘ladi. Xayolda tasvir- lanadigan yorqin manzaralar ko‘pincha yuksak ta’sirchanlik oqibatida vujudga keladi. Qo‘rquv tuyg‘usi kishini xayoliy xavf-xatarlarni tasavvur etishga majbur qiladi va, aksincha, bu xavf-xatarlarni xayol qilish qo‘rquv tuyg‘usini ko‘p marta kuchaytirishi mumkin. Bu narsa quvonch yoki qayg‘u emot- siyalariga ham taalluqlidir. Xayol ularni kuchaytiradi, bu ke- chinmalarning o‘zi esa xayolni kuchli ravishda ishlashga un- daydi. Kuchli va faol xayol surish buyuk mutafakkirga xos zarur


170





narsalardir. Faktlar, hodisalar va voqealarni noaniq ko‘rsatish, bo‘rttirib yuborish yoki kamaytirishga moyillik ko‘pincha xa­yol ustidan nazoratning yo‘qligi tufayli yuz beradi. Bu sifat ay­rim bolalarda mavjud bo‘lib ular yolg‘on gapirganlarida ba’zan haqiqiy narsa bilan xayoldagi narsani aralashtirib yuboradi- lar, lekin yillar o‘tishi bilan to‘g‘ri tarbiyalangan bolalarda- gi bu kamchilik yo‘qoladi. Bunday sifat katta yoshdagi kishi­da avj olsa ancha yomon bo‘ladi. Bu kishi o‘ziga-o‘zi baho berishda, haqiqatda o‘zida yo‘q ustunlik mavjud deb, tasavvur qilishi mumkin. Bunday kishi o‘z kamchiliklarini sezmaydi va atrofdagi kishilar nafratini qo‘zg‘atuvchi maqtanchoq bo‘lib qolishi mumkin. Aksincha, ong tomonidan nazorat qilib tu- riladigan xayol o‘z-o‘zini tanqidiy baholashga yordam bera­di. Chunki kishi o‘zining qanday bo‘lmoqchi ekanligini aniq tasavvur qiladi.