Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

18-rasm. Oddiy ixtirolar.


Xayol qilish orqali vujudga keltirilgan obrazlar ko‘pincha juda yaqqol, konkret xarakterga ega bo‘ladi, masalan, biron narsani xayolan tasavvur etib ko‘rish uchun u haqida o‘ylab ko‘rishning o‘zi kifoya qilmaydi. Xayolan tasavvur etib ko‘rishda biz shu narsaning obrazini yaratamiz va tafakkur ko‘zi bilan ko‘ra boshlaymiz. Ba’zi paytlarda ana shunday xayolan yara- tilgan obrazlar shu qadar yorqin, shu qadar konkret bo‘ladiki, ularni haqiqiy voqelikdagi narsalar bilan almashtirib yuboriladi. Masalan, bog‘cha yoshidagi kichik bolalar buvilarini juda yaxshi ko‘radilar. Lekin buvisi bo‘lmagan bolalar buvini juda zoriqib orzu qila boshlaydilar. Natijada ular xayolan buvining obrazini yaratadilar. Buvisi bo‘lmagan uch yoshli qizcha tarbiyachisiga kelib, buvisi Farg‘onadan kelganligini, juda muloyim kampir


166





ekanligini, unga sovg‘a-salomlar olib kelganini va endi buvisi bilan mehmonlarga borishini aytgan. Tarbiyachi qizchaning onasi kelganida uni oyisi kelgani bilan tabriklaydi va juda xur- sandligini izhor qiladi. Qizchaning onasi hech narsaga tushu- na olmay, nima gap ekanini so‘raydi va onasi allaqachonlar o‘lib ketganini aytadi. Shunda tarbiyachi qizchani chaqirib, nima sababdan shunday yolg‘on gapirganini so‘raganida qiz- cha bo‘lsa, yig‘lab buvisi borlarga juda havasi kelganini va o‘zi xayolida ana shunday buvi yaratganini aytadi. Ana shunday hollarda, albatta, bolalarni yolg‘onchilikda ayblab bo‘lmaydi. Nihoyat, xayolning o‘ziga xos xususiyatlaridan yana biri shun- daki, agar idrok obrazlari ayni hozirgi paytdagi narsalar bilan bog‘liq bo‘lsa, xotira obrazlari esa o‘tgan zamondagi narsalar­ning obrazlarini tiklash bilan bog‘liq bo‘lsa, xayoliy yo‘l bilan yaratilgan obrazlar hozirgi va o‘tgan zamongagina emas, bal- ki kelajak zamonga, odam intilayotgan maqsadlarga qaratilgan bo‘ladi. Masalan, odam kelajakda nima ishlar qilishini xayo­lan tasavvur qilib ko‘rishi mumkin.