Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

10-rasm. a — yuzma-yuz muloqot; b — texnika vositasi orqali muloqot; d — subyekt-obyektli muloqot.


Shaxsning shakllanishida guruh va jamoalarning o‘rni

Guruhlar haqida tushuncha, turlari. Har bir odam kon­kret shaxs sifatida odamlar qurshovida yashaydi. Ma’lum gu­ruh va jamoalar doimo o‘zgarib turadi, shaxs esa ana shu o‘zgarishlarga moslashib, shu guruhdagi murakkab munosa­batlarga kirishadi.

Guruh — faoliyat va munosabatlarga kirishish jarayonida ay­rim yoki umumiy belgi va xususiyatlari bilan ajralib turadi- gan kishilar birligidir. Shaxsning guruh va jamoadagi muno­sabatlarini sotsial psixologiya o‘rganadi. Guruhlar tuzilishiga


94





ko‘ra shartli guruhlar — biror tadqiqotchi tomonidan odam- larni ma’lum belgilar asosida (yoshi, jinsi, millati kabilar) bir- lashtiriladi. Shartli guruhlar keyinchalik munosabatga kirish- masalar, real guruhlar doimo munosabatda bo‘ladilar (mas. bir korxonadagi kasbdoshlar). Rasmiy guruhdagi munosabatlar rasmiy normalar va huquqiy burchlar tizimi bilan belgilana- di. Masalan: boshliq bilan xodimlar o‘rtasidagi munosabat- larni ta’minlovchi guruh rasmiy bo‘lsa, norasmiy — bevosi­ta psixologik munosabatlarni ta’minlovchi guruh hisoblanadi. Masalan: do‘stlar guruhi yoki talabalar guruhidagi barcha qiz- larning tanaffus paytidagi muloqoti.

Guruhlar, ulardagi o‘zaro munosabatlarga ko‘ra kat­ta va kichik guruhlarga bo‘linadi. Kichik guruhlar — tarki- bi jihatidan ko‘p a’zolari bo‘lmagan, umumiy maqsad bi­lan bog‘langan kishilar uyushmasi, bu turmush qurgan yangi oila yoki ikki do‘st. Katta guruh — bu chegarasi 12—15 kishi (G.M. Andreyeva), 30—40 kishi (amerikalik psixolog More- no)dan iborat, bu guruh a’zolari o‘zaro yaqin munosabatda bo‘lmasligi mumkin.

Shaxsga bir vaqtning o‘zida turli ijtimoiy guruhlarning ta’siri bo‘rib turadi. Ma’lum davrda bir ijtimoiy guruhning shaxsga ta’siri sezilarliroq va ahamiyatliroq, ikkinchisining ta’siri esa sal kamroq bo‘ladi. Masalan: o‘quvchilik yillarida maktabdagi o‘quvchilar guruhining ta’siri, mahalladagi o‘rtoqlar davrasini- kidan kuchliroq bo‘lishi, ya’ni xonadonga kelin bo‘lib tushgan qiz uchun yangi oila muhitining ta’siri talabalik guruhinikidan kuchliroq bo‘lishi tabiiy.

Referent guruh — bunda shaxs guruh a’zolarining niyatlari, g‘oyalari, qiziqishlari, fikrlariga ergashishga, harakatlaridan an- daza olishga, ularga taqlid qilishga intiladi.