Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

27-rasm. Embrion miyasining rivojlanishi.

Chaqaloq bolaning yuragi katta odamning yuragiga nis- batan anchagina tez uradi. Masalan, katta odamning yura-


250





gi bir daqiqada o‘rtacha 70-75 marta ursa, chaqaloq bola- ning yuragi 120 va undan ortiq marta uradi. Buning asosiy sababi chaqaloq bolalar yuragining har bir qisqarishida bosib chiqargan qon hajmini (miqdorining) ozligi, go‘qak muskul- larining hali zaifligi bilan bog‘liq. Bundan tashqari, chaqaloq bolalar yuragining nisbatan tez urishi ular organizmida mod- da almashish jarayonining intensivligi (jadalligi) bilan ham bog‘liqdir.

Chaqaloq bolalarda badanning haroratini idora qilish ha- li yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Chaqaloq bolalarda tanasin- ing vazniga qaraganda terisining umumiy sathi (yuzasi) ni- sbatan katta hamda terisi katta odamlar terisiga qaraganda ancha yupqa bo‘ladi. Shu sababli ular normal taraqqiyot uchun kerakli haroratni yo‘qotib sovuq qotishi mum kin. Chaqaloq bolalarning tana harorati tez o‘zgaruvchan bo‘ladi. Bolaning ortiqcha harakatlari ham, ovqat yeyishi ham temperaturasiga ta’sir qiladi. Shu sababli chaqaloq bolalarni tarbiyalashda kun tartibining ahamiyati nihoyatda kattadir. Chaqaloq bolalarni hamisha o‘z vaqtida ovqatlantirish, uxlatish va o‘z vaqtida u bi­lan shug‘ullanish (gaplashish, o‘ynatish) kerak.

Chaqaloq bolalarning ovqat hazm qilish a’zolari ham o‘ziga xos xususiyatga ega. Ularninig oshqozonlari hali juda kichki- na, oshqozon va ichak muskullari rivojlanmagan, juda zaif bo‘ladi. Shuning uchun bu yoshdagi bolalarning eng yaxshi ovqati ona sutidir. Bolalar katta odamlarga nisbatan tez-tez ovqatlantiriladi. Agar katta odamlarga ovqat sarf qilingan quv- vatni tiklash maqsadida kerak bo‘lsa, bolalar uchun ovqat sarf qilingan quvvatni tiklashdan tashqari o‘sishi uchun ham kerak. Bolaning organizmi to‘xtovsiz o‘sadi, buning uchun esa juda ko‘p ozuqa moddalar kerak bo‘ladi. Ozuqa moddalarni bola ovqat orqali oladi. Shu sababli bolaning jismoniy jihatdan nor­mal o‘sishida o‘z vaqtida ovqatlanishi va ovqatning sifati juda katta ahamiyatga ega.

Normal tug‘ilgan bolaning o‘rtacha vazni 2800-3500 kg, bo‘yi 45-52 sm bo‘ladi. Bir yil davomida uning vazni va bo‘yi ayniqsa sezilarli o‘zgaradi. Normal o‘sib ulg‘ayayotgan bola ya- rim yoshga yetganida uning vazni ikki barobar, bir yoshga yet-


251