Maktabgacha tarbiya yoshi davrida guruhiy psixokorreksion ishlarni tashkil qilish

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

16
II.Bob.Maktabgacha tarbiya yoshida rivojlantiruvchi va psixokorreksion ishlarni 
tashkil etish 
Psixologik ishlar majmuasi ukuvchilarni maktab, kollej va litseylarda ukitish 
davomida psixologik-pedagogik jixatdan chukurrok urganishga yunaltirilgan bulib, ularning 
individual xususiyatlarini, ta’lim va tarbiyasidagi nuksonlarining sababini aniklashga 
muljallangandir. Diagnostik va korreksion ishlar guruxiy yoki yakka tartibda (individual tarzda) 
utkaziladi. Bu asnoda amaliy psixolog kuyidagi yakkol vazifalarni bajaradi:- Yosh davr 
tarakkiyotining muayyan mezonlariga muvofiqligini aniklash maqsadida psixolog bolalar, 
ukuvchilar, maxsus maktab va bilim yurti tinglovchilarini, oliy ukuv yurti talabalarini psixologik 
tekshiruvdan utkazadi, ularning kamolot darajalarini belgilaydi. ukituvchilarning kasbiy 
yarokligi va layokatini diagnostika kiladi, ularning shaxs xislatlari, irodaviy sifatlari, xis-
tuygulari, uz-uzini boshqarish imkoniyati, intellektual (akliy) darajasi va pedagogik kobiliyatini 
tekshiradi; 

---

17
Psixolog ukuvchilar va talabalarning psixologik xususiyatlari, ularning kizikish, mayl, ilk 
iktidorligi kabilarni urganadi, ularga yakkaxol (individual) munosabat va yondashishni yulga 
kuyadi, mutaxassis va yetuk shaxs sifatida shakllanishiga muayyan yordam kursatadi, trening 
(maxsus mashk) utkazadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar, ukuvchilar, xunar-kasb bilim yurti 
tinglovchilari, yangi tipdagi maktab ukuvchilari, oliy ukuv yurti talablarida uchraydigan ukuv 
malakalari va ko’nikmalarini egallashdagi nuksonlar, xulyo-atvordagi kamchiliklar, akliy 
tarakkiyot va shaxs fazilatlaridagi buzilishlar sabablarini diagnostika kiladi. Bolalarning voyaga 
yetgan odamlar va uz tengkurlari (tengdoshlari) bilan muomalasi xususiyatini tekshiradi. 
Ularning etnokiyofasi va etnomadaniyati xususiyatini hisobga olgan holda psixofiziologik 
metodikalarni muayyan sharoitga moslashtiradi (adaptatsiyalashtiradi). Boshqa soxaning 
mutaxassislari bilan birgalikda ruxiy rivojlanishdagi nuksonlar xilma-xilligini hisobga olib, 
tabakalashgan differensial diagnostikani amalga oshiriladi; 
-Nuksonlarning tibbiy va defektologik tabiatni aniklaydi; 
-Deviant (konunbuzarlik) aksil ijtimoiy xulk-atvor sabablari va ularning shakllarini 
belgilaydi; 
-Giyoxvandlik, taksikomanlik, alkogolizm, ugirlik, daydilikning ijtimoiy-psixologik 
ildizlarini tekshiradi, ularning omillarini taxlil kiladi va boshqalar. 
-Raxbar kadrlar va ukituvchilarning kasbga yarokliligini ilmiy asosda tekshirish va anik 
tavsiyanomalar ishlab chiqish. 
-Oliy maktab xodimlari sinov (adaptatsiya) muddatini (stajer, yosh mutaxassis, ukituvchi, 
aspirant va boshqalarni) urganish va amaliy kursatmalar berish. 
-Ish yuritish, saylov, saralash, tanlov, kabul bo’yicha ilmiy-psixologik prognoz qilish, 
sodir bulishi mumkin bulgan xavfdan ma’muriyatni ogox etish. Attestatsiya, ijtimoiy talab va 
buyurtmalar yuzasidan ijtimoiy-psixologik axborotlar tuplash va ularni umumlashtirib, tavsiya 
yaratish. 
-Chet el muassasalri bilan aloqa qilish, kadrlarning malakasini oshirish, ularning 
intellektual potensialini aniklash, fan va texnikani rivojlantirish imkoniyati, oliy maktabning 
nufuzi tugrisida materiallar tuplash, ularni psixologik jixatdan taxlil qilish va maslaxatlar berish 
va 
ukuv kullanmalarining sifati, kitobxonlilik muammosi, xodimlar, talabalarning davlat mulkiga 
munosabati xakida ma’lumotlar tuplash va ularni umumlashtirish, ma’muriyatiga va kasaba 

---

18
uyushmasiga axborot tayyorlash. 
Yotokxonalarda ukuvchilar va talabalarning talabi, extiyoji, kizikishi, ijtimoiy karashlari, nuktai 
nazari (pozitsiyasi), maslagi, turmushga nisbatan munosabati tugrisida ma’lumotlar tuplash va 
ularning faolligini oshirish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish. 
-Maktab xodimlari, ukituvchilar va talabalarning ekologik, iktisodiy, siyosiy, 
etnopsixologik bilimlari saviyasini tekshirish va mustakillikni mustaxkamlash imkoniyatini 
urganish, vatanparvarlik xis-tuygularini shakllantirish maqsadida tadbirlar tizimini ishlab 
chiqish. 
-An’anaviy ta’lim va tarbiya metodlarining yutugi xamda kamchiliklarini tadqiqot qilish, 
innovatsion, faol uslublar samaradorligini amaliyotda sinab kurish, ukuvchilarning ularga 
nisbatan munosabatini aniklash va ana shularga asosan ukitishni individuallashtirish, 
tabakalashtirish bo’yicha ukuv-uslubiy kursatmalar tavsiya qilish. 
-Iktidorli ukuvchilar, talabalar, yosh mutaxassislar, aspirantlarni tanlashda ishtirok qilish, 
ilmiy-psixologik tavsiyalar ishlab chiqish va shunga asoslanib ularga nafakalar belgilash. 
-ukuvchilar, ukituvchilar, xodimlar, talabalar ijodiy faoliyati maxsuldorligi, tugaraklar 
faolligini kutarishning tadbirlarini ishlab chiqish, ularning imkoniyatlarini tekshirish, kasb 
maxoratini egallash bo’yicha musobakalar, munozaralar tashkil qilish va ularning maxsuli 
tugrisida bashorat (prognoz) qilish. 
-ukuvchilar, ukituvchilar, xodimlar, talabalar o’rtasida bush vaktni taksimlash va undan 
omilkorlik bilan foydalanish muammosini ijtimoiy-psixologik nuktai nazaridan tekshirish va 
bush vaktni maqsadga muvofiq tashkil qilish yullari xamda ulardan etnopsixologik bilimlar, 
ma’naviy kadriyatlarni egallashda foydalanish imkoniyatini psixologik jixatdan taxlil qilish. 
-Maktab ukuvchilari, ukituvchilari, xodimlari va talabalarida davlat mablagini tejash 
tuygusini aniklash, tejamkorlik, mol-mulkni asrash xissini, noxush kechinmalarni jamoa orasida 
yoppasiga tekshirish, ularda mexnatni kadrlash burchini shakllantirish bo’yicha tadbirlar ishlab 
chiqish, milliy gurur, millatlararo munosabatlar madaniyatini tarkib toptirish majmuasini ishlab 
chiqish. 
-ukuvchilar, ukituvchilar va maktab xodimlari, talabalarda ishbilarmonlik kobiliyatini 
rivojlantirish yuzasidan ilmiy-psixologik dastur yaratish xamda uning moddiy boylik ishlab 
chiqarishdagi ulushini taxlil qilish. 

---

19
Psixologik xizmatning mazkur yunalishi psixologdan inson shaxsi va individualligini 
tarkib toptirish jarayoniga faol ta’sir o’tkazishni takozo kiladi. Halq ta’limi tizimidagi 
psixologning vazifasi psixologik xizmatni muayyan koida, mezonga asoslanib tashkil qilishdan 
iborat bulib, yosh davr xususiyatlariga binoan (bolalar, ukuvchilar, talabalar) psixikaning 
rivojlanishi, shaxsning shakllanishi qonuniyatlarini amaliyotga tatbik etish, ukituvchilar 
jamoasiga 
bolalar, 
ukuvchilar 
va 
talabalar 
ta’lim-tarbiyasini 
individuallashtirishda 
yordamlashish, ularning kobiliyati, maylining darajasiga karab ukituvchilarga korreksion 
(tuzatish) ishlarini amalga oshirishda kursatmalar berish. Psixologik xizmatning ushbu 
yunalishida aloxida ahamiyat kasb etadigan narsa – bu bolalar, ukuvchilar, talabalar usishida 
(rivojlanishida) kechiqish (orkada kolish), ularda xulkning buzilishi, ta’limda uzlashtirishning 
yomonlashuvi hisoblanadi: psixolog bolalar, ukuvchilar, talabalarning yosh xususiyatlarini 
xamda jadal rivojlanishini hisobga oluvchi, ular psixikasining barcha jabxalarini kamrab oluvchi 
dinamik tarakkiyotga kafolat beruvchi dastur ishlab chiqarishga butun faoliyatini yunaltiradi, 
ijtimoiy usish talabiga javob beruvchi, umuminsoniy, etnopsixologik qonuniyatlar muxitida 
kamolotga intiluvchi shaxsni tarkib toptirishni bosh maqsad deb tanlaydi. 
Amaliy psixolog bolalar, ukuvchilar, talabalarning psixik tarakkiyotidagi, xulki va 
muomalasidagi nuksonlar xamda kamchiliklarni asta-sekin tuzatish, korreksiya qilish dasturini 
ishlab chikadi va amaliyotga uni tatbik etadi. Buning uchun ular bilan maxsus mashgulotlar, 
buzilishni kamaytirish mashklarini utkazadi, ijodiy (kreativ) kobiliyatlarni ustirish maqsadida 
treninglar olib boradi. 
Rivojlantiruvchi va psixokorreksion ishlar psixolog tomonidan xar xil shakllarda, 
vaziyatlarda va xolatlarda tashkil kilinadi: 
a) amaliy psixologning maxsus ishi, mashguloti ayrim bolalar, ukuvchilar va talabalar bilan 
aloxida utkazilishi rejalashtiriladi; 
b) psixologlarning boshqa bir faoliyati maxsus ravishda amalga oshirilib, bolalar, ukuvchilar, 
talabalar guruxlariga tarbiyaviy ta’sir o’tkazishga yunaltirilgan buladi; 
v) ota-onalar, pedagogik jamoa ishtirokida tarbiyaviy tadbirlar tarzida mashgulotlar olib borish 
nazarda tutiladi. 
Rivojlantiruvchi va psixokorreksion ishlar dasturini shunday tuzish kerakki, unda 
korreksion ishga jalb kilinuvchilar guruxining kadriyatga yunalganligi, etnopsixologik va 
etnomadaniyat xususiyatlari uz aksini topsin: dasturni halq, etnos, millat, elat tarixi, an’analari, 
rasm-rusumlari, udumi, odati, stereotipi kabilarni hisobga olgan holda tuzish maqsadga muvofiq, 

---

20
xunar-texnika bilim yurtlari ukuvchilari bilan murabbiylar o’rtasidagi nomutanosiblikni yukotish 
maqsadida maxsus mashgulotlar o’tkazish: ulardagi ukishdan, ijtimoiy muxitdan, egallagan 
urnidan, mavkeidan konikmaslik xissini kamaytirish uchun trening, ishchanlik uyinlari, 
psixodramadan foydalaniladi, emotsional zurikishning oldini olish va uni kamaytirish niyatida 
maxsus xonalar jixozlash (xona jaxon standartlariga javob berishi, boshqaruv pulti, ekran 
vositalari, audiotrening, sotsial trening, texnik vositalariga, ilmiy-amaliy metodikalarga ega 
bulishi lozim). 
Korreksion ishlar ma’lum tartibda, ilmiy tanlov asosida, muayyan seans bo’yicha 
utkazilishi shart. Bunda emotsional zurikishga uchragan shaxs millati, yoshi, jinsi, individual-
tipologik xususiyati, ta’sirlanish darajasi hisobga olinishi kerak; tuzatish ishlari mashgulot, 
faoliyat, kasb xususiyatiga mos, mutanosib bulishi ta’sir o’tkazish samaradorligini oshiradi; unda 
yapon uslublarini kullash xam zarur ma’lumotlar tuplash va tanglikni yukotish imkonini 
yaratadi. 
Xal qilishning psixologik shartlari, ta’lim –tarbiyadagi nuksonlarning oldini olish 
omillari, yullari yuzasidan yordam kursatish zarur. Bolalar, ukuvchilar, talabalarning shaxsiy 
muammolarini xal qilishda baxoli kudrat kumak berishi darkor. Ota-onalarga tarbiyaviy ishlarni 
amalga oshirishda maslaxatlar berish, nizoli vaziyat va psixologik xolatlarni birgalikda taxlil 
qilish va amaliy tavsiyalar beriladi. Ota-onalarga farzandlarning tibbiy yordamga muxtojligi yoki 
boshqa muassasalarga murojaat qilish zaruriyat ekanligini yuysak pedagogik odob bilan 
tushuntirish, berilayotgan kursatmalarga ularni ishontirishi shart. 
Barcha koidalarga va tasdiklangan xujjatlarga rioya kilingan holda utkaziladigan ishlarni kayd 
qilish va belgilashi lozim.
Uz faoliyatining (yutuk, nukson, nizo, xamkorlik) natijalari yuzasidan yukori 
tashkilotlarga uz muddatida axborot berib borishi, kabul kilingan hisobot shakllariga xech 
ogishmasdan rioya qilishi kerak. Bogcha, maktab, yangi tipdagi ukuv yurti va oliy ukuv 
yurtlarida maxsus talablarga javob beruvchi, jixozlangan psixologik kabinetni tashkil qilishi 
maqsadga muvofiq. Amaliy psixologlarning seminarlari va ilmiy-amaliy anjumanlarida faol 
ishtirok qilishi kerak. Uzbekiston Respublikasining mafkurasiga, Konstitutsiyasiga, ijtimoiy, 
etnopsixologik, axlok-odob koidalariga zid bulgan tekshirishlar utkazmasligi kerak. Bolalar, 
ukuvchilar va talabalar tanlash komissiyasida katnashishi lozim. Ijtimoiy psixologik xolatlarni 
urganishda maxalliy xokimiyatga yordam berish va ommaviy xarakatlarni barkarorlashtirishda 
oldingi safda bulishi darkor