Maktabgacha tarbiya yoshi davrida guruhiy psixokorreksion ishlarni tashkil qilish

- ikkinchidan esa, bolalar o‘yin jarayonida o‘z ihtiyorlaridagi n a r s a l a r n i ,
o ‘ z l a r i n i q i z i q t i r g a n , a m m o k a t t a l a r g a g i n a m a n s u b bo‘lgan narsalarga aylantirib, 
xohlaganlaricha erkin faoliyatda bo‘ladilar. Bolalarning o‘yin faoliyatlari ularning 
jismoniy va psixik jihatdan garmonik ravishda rivojlanishi uchun birdan-bir v o s i t a d i r ,
o ‘ y i n b o l a l a r h a y o t i d a s h u n d a y k o ‘ p q i r r a l i f a o l i y a t k i , unda kattalarga 
mansub bo‘lgan mehnat x am, turli narsmar haqida tafakkur qilish, xom-hayol 
surish, dam olish va xushchaqchaqlik jarayonlarining barchasi o‘yin faoliyatida 

---

22
aniq bo‘ladi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, o‘yin faqat tashqi muhitdagi narsa 
h o d is al arn i b i li s h vo s it as i gi n a em as, bal k i q ud rat li t arbiya vositasi hamdir. 
Ijodiy va syujetli o‘yinlarda bolalarning barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda 
ularning individual xislatlari ham shakllanadi. Demak, bog‘chadagi ta’lim-tarbiya 
ishlarining muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalarning o‘yin faoliyatlarini maqsadga 
muvofiq tashkil qila bilishga bog‘liqdir. Shunday qilib, o‘yin bolalar hayoli 
tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha, bolalar hayolining o‘zi o‘yin jarayonida 
yuzaga kelib, rivojlanadigan narsadir. 
S h u ni h am t a’k i l as h j oi zk i , fan -t ex ni k a m is l siz r i v o j l a n a y o t g a n
b i z n i n g h o z i r g i d a v r d a h a y r a t d a q o l d i r a d i g a n narsalar bolalarga go‘yo, 
bir mo‘’jizadek ko‘rinadi. Natijada ular ham o‘zlarining turli o‘yinlari jarayonida 
o‘xshatma qilib (ya’ni, analogik tarzda), har xil xayoliy narsalarni o‘ylab topadilar 
(uchar ot, odam mashina, gapiradigan daraxt kabilar). Bundan tashqari, bolalarning turli 
xayoliy narsalarni o‘ylab chiqarishlari yana shuni anglatadi-ki, ular o‘zlarining har turli uyin 
faoliyatlarida faqat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki ayni chog‘da ehtayojlarini ham aks 
ettiradilar. 
Bolalarning o‘yin faoliyatlarida turli xayoliy va afsonaviy obrazlarni yaratishlari 
odamning (shu jumladan, bolalarning ham) t a s h q i m u h i t d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r n i
a k s e t t i r i s h i p a s s i v jarayoni emas, balki faol, ijodiy yaratuvchanlik jarayoni 
ekanligidan dalolat beradi. 
Bolalar o‘yin faoliyatlarining yana bir xususiyati, o‘yin j a r a yo n i d a b o l a n i n g
q i l a d i g a n x a t t i - h a r a k a t l a r i v a b a j a r a d i g a n rollarining ko‘pincha umumiylik 
xarakteriga ega bo‘lishidir. Buni shunday tushunish kerakki, bola o‘zining turli-tuman 
o‘yinlarida faqat o‘ziga tanish bo‘lgan yolg‘iz bir shofyorning, vrachning, militsionerning, 
tarbiyachining, uchuvchining hatti-harakatlarnigina emas, balki umuman shofyorlarning, 
vrachlarning, tarbiyachilarning hamda uchuvchilarniig xatti-harakatlarini aks etgaradi, 
Albatta, turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi cheklangan kichik yoshdagi 
bolalar (ba’zan kichik guruh bolalari ham) o‘zlarining o ‘ y i n l a r i d a k o n k r e t
o d a m l a r n i v a u l a r n i n g h a r a k a t l a r i n i a k s ettiradilar xolos. Masalan, oyisini, 
dadasini, akasini, tarbiyachisini va shu kabilarni o‘rta yoki katta bog‘cha yoshidagi 
bolalarning o‘yinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega bo‘la boshlaydi. 
Bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘yinlari atrofdagi narsa va hodisalarni bilish 
quroli bo‘lishi bilan birga, yuksak ijtimoi y a h a m i y a t t a h a m e g a o ‘ z g a c h a
q i l i b a y t g a n d a , o ‘ y i n q u d r a t l i t a r b i y a qurolidir. Bolalarning o‘yinlari orqali ularda 
ijtimoiy foydali, ya’ni yuksak insoniy xislatlarni tarbiyalash mumkin. Agarda biz 
bolalarning o‘yin faoliyatlarini tashqaridan kuzatsak, o‘yin jarayonida ularning 

---

23
barcha shaxsiy xislatlari (kimning nimaga k o ‘ p r o q q i z i q i s h i , q o b i l i y a t i ,
i r o d a s i , t e m p e r a m e n t i ) y a q q o l n a m o y o n bo‘lishini ko‘ramiz. Shuning uchun 
bolalarning o‘yin faoliyatlari, ularning individual ravishda o‘rganish uchun juda qulay 
vositadir, Kichik maktabgacha yoshdagi bolalar odatda o‘zlari yolgiz o‘ynaydilar. 
Predmetli va konstruktorli o‘yinlar orqali bu yoshdagi bolalar o ‘ z l a r i n i n g i d r o k ,
x o t i r a , t a s a v v u r , t a f a k k u r h a m d a h a r a k a t layoqatlarini rivojlantiradilar. Syujetli-
rolli o‘yinlarda bolalar, asosan, o‘zlari har kuni ko‘rayotgan va kuzatayotgan 
kattalarning hatti-harakatlarini aks ettiradilar. 4-5 yoshli bolalarning o‘yini asta-sekinlik bilan 
jamoa shaklidan xislatlarga ega bo‘lib boradi. 
Bolalarning individual xususiyatlarini, xususan, ularning j am o a o ‘ yi n l a ri o r q al i 
k u z at i s h
q u l a yd i r .
B u
o ‘ yi n l a r d a b o l al a r
kattalarning faqat predmetlarga 
munosabatini emas, balki ko‘proq o‘zaro munosabatlarini aks ettiradilar. Shuningdek, 
jamoa o‘yinlarida bolalar bir guruh odamlarniig murakkab hayotiy faoliyatlarini aks 
ettiradilar, Masalan, «poezd» o‘yinini olaylik. Bunda mashinist, parovozga ko‘mir yoquvchi, 
provodniklar, kontrolyor, kassir, stansiya xodimdari va yo‘lovchilar bo‘ladi. Bolalarning 
mana shu kabi jamoa o‘yinlari artistlarning faoliyatiga o‘xshaydi. Chunki, jamoa o‘yinidagi 
har bir bola o‘z rolini yaxshi ado etishga intilishi bilan birga, o‘yinning umumiy 
mazmunidan ham chetga chiqib ketmaslikka tirishadi. Bu esa, xar bir boladan uzining 
butun qobiliyatini ishga solishni talab etadi. Ma’lum rollarga bo‘lingan j a m o a u yi n ,
b o l a l a r d a n q a t ’ i y q o i d a l a r g a b o ‘ ys u n i s h i n i v a a yr i m vazifalarni talab doirasida 
bajarishni taqozo etadi. Shuning uchun bolalarning bunday jamoa o‘yinlari psixologak jihatdan 
katta ahamiyatta ega. Chunki, bunday uyinlar bolalarda irodaviylik, x us hm u amm o li li k, 
o ‘ yi n q o i d al ari ga, t art i b -i nt iz om ga b o ‘ ys u n i s h v a shu k abi bo shq a ijob i y 
x islatl arn i t arbi yal a ydi v a rivojlantiradi.
Katta bog‘cha yoshida syujetli-rolli o‘yinlar esa endi o‘z mavzusining boyligi va 
xilma-xilligi bilan farqlanadi. Bu o‘yinlar jaraenida bolalarda sardorlik xususiyati yuzaga 
kela boshlaydi, ularda tashkilotchilik ko’nikma va malakalari rivojlana boshlaydi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar shugullanadigan ijodiy faoliyatlar orasida tasviriy 
san’atning ham ahamiyati juda kattadir. Bolaning t as a v v u r e t i s h x a r a k t e ri g a k u r a ,
u n i n g a t r o f h a yo t n i q a n d a y i d r o k etishi, xotira, tasavvur va tafakkur xususiyatlarnga 
baxo berish mumkin. Katta bog‘cha yoshidagi bolalar chizgan rasmlar ularning ichki 
kechinmalari, ruhiy xrlatlari, orzu, umid va ehtiyojlarini ham aks ettiradi. 
B u y o s h d a g i b o l a l a r r a s m c h i z i s h g a n i h o y a t d a q i z i q a d i l a r . R a s m chizish 
bolalar uchun uyin faoliyatining Uziga xos bir shakli bo‘lib hisoblanadi. Bola avvalo 
kurayotgan narsalarini, keyinchalik esa o‘zi biladigan, xotirasidagi va o‘zi o‘ylab topgan 
narsalarni chizadi. 

---

24
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaqa juda katta ahamiyatta ega 
bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyatga erishish shakllanadi va mustahkamlanadi. 
Bu yoshdagi bolalarning uchun eng yaxshi daqiqalari va muvaffaqiyat bilan bog‘liq bo‘lgan 
musobaqa o‘yinlarining ahamiyatligidir. 
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaqalar juda katta ahamiyatga ega 
bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyata erishish motivlari shakllanadi va 
mustahkamlanadi. Bu yoshdaga bolalar uchun eng yoqimli vaqt - yutish va muvaffaqiyat 
bo‘lgan musobaqa uyinlarining ham ahamiyati juda katta. 
Katta bog‘cha yoshida konstruktorlik uyinlari asta-sekinlik bilan mehnat faoliyatiga 
aylanib boradi. uyinda bola sodda lmehnat ko‘nikma va malakalarini egallay boshlaydi, 
predmetlarning xossalarini anglay boshlaydi, amaliy tafakkur namunalari rivojlana boradi. 
3-7 yoshli bolalarning psixik rivojlanishida badiiy-ijodiy faoliyat turi bo‘lgan 
musiqaning ahamiyati ham juda kattadir. Musiqa orqali bolalar ashula aytishga, 
musiqa ohangiga mos -ritmik harakatlar qilishga urganadilar. 3-7 yoshlik davrida bolalarning 
asosiy faoliyati quyidagi ketma-ketlikda kechadi: 
-
predmetlarni o‘rganishi ; 
-
individual predmetli o‘yinlar, jamoa syujetli-rolli o‘yinlar ; 
-
individual va guruhiy ijod ; 
-
musobaqa 
o’yinlari; 
- muloqot o‘yinlari ; 
-
uy mexnati . 
Bo g‘ch a yo shi d agi b olal ariin g o ‘ yin faol i yatl ari h aqi da gapi rar ekanmiz, 
albatta ularning o‘yinchog‘i masalasiga ham to‘xtab o‘tish kerak. 
Bolalarga o‘yinchoqlarni berishda ularning yosh xususiyatlarini, taraqqiyot 
darajalarini va ayni paytda ularni ko‘proq nimalar q i z i q t i r i s h i n i h i s o b g a o l i s h
k e r a k .
Ma’lumki, 1-3 yoshdagi bolalar hali tashqi muhitni juda oz uzlashtirgan buladilar, 
ular hali ko‘p narsalarning rangini, hajmini ham yaxshi ajrata olmaydilar. Shuning
uchun ularga q u g i r c h o q b i l a n b i r g a h a r x i l r a n g l i q i y q i m , l a h t a k m a t o l a r
h a m b e r i s h k e r a k . A y n i q s a , q i z b o l a l a r o ‘ z q o ‘ g ‘ i r c h o q l a r i n i h a r
x i l r a n g l i m a t o l a r g a o ‘ r a b , r o ‘ m o l q i l i b o ‘ r a t i b m a s h q q i l a d i l a r , o ‘ g ‘ i l
bolalarga esa, har xil rangli, bir-birining ichiga sig‘adigan quticha o‘yinchoqlarni 
berish foydalidir. 
O‘yin faoliyati bolalarni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallashning faol shakli 
bulgan ta’lim faoliyatiga tayyorlaydi. Odam birdaniga ijtimoiy tajribani o‘zlashtirishga 
kirisha olmaydi. Ijtimoiy tajribalarni faol egallashi uchun odam, avvalo, yetarli darajada

---

25
nutqni egallagan bo‘lishi, ma’lum malakalar, uquvlar va sodda tushunchalarga ega bo‘lishi 
kerak bo‘ladi. Bularga bola yuqorida ko‘rsatib o‘tganimizdek, o‘yin faoliyati orqali 
erishadi. 

---

26