Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

ЁШ ГИМНАСТИКАЧИЛАРДАЭГИЛУВЧАНЛИКНИ ТАРБИЯЛАШ 
 
КАРИМОВ Х.А., ЎзДЖТИ 
 
Ҳозирги кундаги замонавий спортнинг энг характерли белгиларидан бири уни нисбатан ѐшартириш ва 
спорт натижаларининг ортишини таъминлашдан иборат. 
Спорт натижаларининг бундай ўсиб бориши албатта ѐш спортчилар илан ишлашнинг янги шакл, 
восита ва услубларини қидиришни талаб этади. Юқори малакали спортчиларни мақсадга йўналтирилган кўп 
йиллик тайѐргарлик ва тарбиялаш – бу мураккаб жараѐн бўлиб, унинг ютуғини бир қатор омиллар ѐрдамида 
аниқланади. Бундай омиллардан бири ѐш спортчиларда эгилувчанликни ривожлантириш ва уни жуда қисқа 
вақт ичида катта натижаларга эришишда фойдаланиладиган энг самарали усул, восита, услублар ҳисобланади. 
Эгилувчанлик - жисмоний фазилат булиб, ҳаракат таянч аппаратларининг морфофункционал 
хусусиятлари демакдир. Бу хусусиятлар шу аппарат звеноларининг ҳаракатчанлиги, унинг максимал 
амплитудаси(оғиши, эгилиши, буклана олиши, чўзилиши, қайишқоқлиги ва ҳоказолар) билан ўлчанади. 
Эгилувчанлик а к т и в, п а с с и в бўлиши мумкин. Ўз мускули кучи эвазига бўладиганэгилувчанлик 
актив ваташқи қаршиликниенгиш, оғирлик кучи ваҳоказоларҳисобига рўй берадиганэгилувчанлик пассив 
эгилувчанликдейилади. 
Эмоционаллик кўтаринки кайфият ва бошқалар эгилувчанликнинг намоѐн бўлишига ижобий ѐки салбий 
таъсир кўрсатади. Ҳаракатчанликни чегараланишида чўзиладиган мускулларнингқўзғалувчанлигимуҳим 
аҳамиятгаэга. 
Чункиунингтабиатида 
чўзилаѐтганмускулларнисақлашмавжуддир. 
Чўзилаѐтганмускулларнингэгилувчанлигиортишибилануларнингқўзғалувчанликҳолати 
юқори 
даражага 
кўтарилади. Бунда чўзилувчанмускулларнингфаолиятимаълумдаражадапасаяди. Эгилувчанликнинамоѐн 
бўлиши ташқи муҳитнингҳароратига ҳамбоғлиқдир- ҳароратнингортишибиланэгилувчанликортибборади. 
Эртатонгдантунгача бўлганвақт, бошқа жисмонийсифатларгақараганда, эгилувчанликка кўп таъсирқилади. 
Масалан, эрталабэгилувчанликанчакамайган бўлади. машғулотвақтидаэгилувчанликтурлишароитлар (ҳарорат, 
куннингвақти) таъсиридаўзгаришиниэътиборгаолишлозим.
Эгилувчанликниѐмонлашувигаолибборадиган ноқулайхолатларни, чигалѐзиш(разминка) машқлари 
ѐрдамидамускулларниқизитишбиланбартарафэтишмумкин. 
Эгилувчанликчарчаштаъсиридасезиларли 
даражадаўзгаради, 
актив 
эгилувчанлик 
кўрсаткичлариэсаортибборади. 
Болаларкатталаргақарагандаанчаэгилувчан бўлади, деганфикрунчалик ҳам тўғриэмас. Буфикрни бошқачароқ - 
болалардаэгилувчанликнитарбиялашкатталарганисбатаносонроқ кўчади, дебтушунсак тўғрирок бўлади. Актив 
эгилувчанликбевосита 
мускул 
кучи 
билан 
алоқадор. 
Лекинкучниривожлантирадиганмашқларбилан 
шуғулланиш бўғинлардаҳаракатчанликнисусайтириши, чегаралашмумкин. 
Бусалбийтаъсирниенгишмумкин: 
эгилувчанликвакучниривожлантирадиганмашқларнимақсадгамувофиқ 
кўшиболиббориш 
йўли 
биланжисмонийсифатларнингмеъѐрдатарбияланишигаэришишмумкин. 
Жисмонийтарбияжараѐнидаэгилувчанликнимумкинқадармеъѐриданортиқ, 
кўпрок 
ривожлантирмасликмақсадгамувофиқдир. 
Зарурҳаракатларниимкониятдаражасидаэркинбажарилишинитаъминлайдиганҳолатдаривожлантириш, 
унингмеъѐриҳаракатбажариладиганмаксималамплитудаданортмаслигигаэришиш, 
эгилувчанлик 
заҳирасинибойитишлозим. 
Эгилувчанликданкелибчиқадиган 
гипертрофия 
буғинларининганатомиктузилишидоирасидаривожланишиўзини 
оқламайди, 
чунки 
у 
ривожланишнинггармониясинибузади, педагогик мақсадларгазидкелади. Умуртқа поғонасинингтос-сон ваелка 
бўғинларинингҳаракатчанлигинингтарбияжараѐнидаги аҳамиятибеқиѐсдир.
Эгилувчанликни 
ривожлантиришучунмаксималҳаракатамплитудасидаги(чўзиш, 
эшиш, 
букланаолишниоширадиган) жисмониймашқларданфойдаланилади. Улар иккигурухга(актив вапассивга) 
бўлинади. 
Актив 
ҳаракатларда 
бўғинлардагиҳаракатчанлик 
шу 
бўғинданўтадиганмускулларнингқисқаришиҳисобига 
рўй 
беради, 
пассив 
ҳаракатлардаташқи 
кучларданфойдаланилади.
Актив 
машқларбажарилишхарактерига 
кўрабир-биридан 
фарққилади: 
бирфазаливапружинасимон(кетма-кет 
икки-учмаротабаэнгашиш)машқлари:тананингмаълумаъзолариниѐки 
унингбирқисминитебратиш, силташ (махлар)лар, охиргиҳолатиниушлаш (фиксия), қаршиликларниенгиш, 
оғирликданфойдаланишмашқлари.
Буларданташқаримаксималамплитудадабажарилаѐтганҳаракатдавомидатананиқимирлатмайушлашбила
н (статик ҳолатда) бажариладиганмашқларҳам шу гуруҳга киради.
Пассив 
статик 
машқлардагавданингҳолатиташқи 
кучларҳисобигасақланади–бу 
актив 
эгилувчанликниривожлантиришучун 
динамик 
машқларгақарагандасамарасизроқ, 
лекин 
пассив 
эгилувчанликнитарбиялашда юқори кўрсаткичларгаолибкелишимумкин. Мускулларнисбатанкам чўзилувчан 
бўлади. Агарбирҳаракатдауларнингузунлигиниоширишгаҳаракатқилинса, унинг натижасижуда паст бўлади. 

---

333 
Бироқмашқларнитакрорлайверишмашққилиш 
орқали 
улар 
қолдирганнатижаларйиғилиб, 
амплитуданингортишижудасезиларли бўлади. Шунингучунэгилувчанликниоширишмашқларисерияларбилан, 
ҳар биринибирнечта марта қайтариббажаришлозимвашундайқилишзарур. Сериядансериягаўтган сари 
ҳаракатамплитудасиорттирибборилади. 
Ҳар 
бирмашғулотда 
чўзилувчанликмашқларини 
оғриқсезгунчабажариштавсияэтилади. 
Оғриқпайдо 
бўлиши 
биланмашқамплитудасичегараланади. 
Агармашқларниҳар кунисистемалибирѐкибирнеча марта бажарилса, уларнингфойдаси кўпроқ бўлади. 
Агарэгилувчанликнингэришилгандаражасинисақлабтуришмақсад 
қилинса, 
камроқмашққилиш, 
яънимашғулотларсониниозайтирибборишмумкин. 
Бумашқларни 
мустақил 
топшириқсифатидауйгавазифақилибберишсамараберади. 
Дарслардабумашқларасосандарснингасосийқисмиохирига, 
чигалѐзишвақтидаваасосий 
бўлмаганмашқларорасидагиинтерваллардабажариштавсияқилинади. 
Эгилувчанликмашқларинибажаришданолдинмускуллардаенгил 
тер 
пайдо 
бўлгунчачигалѐзишмашқларинибажаришзарур. 
Бумашқларҳисобигаэришилганҳаракатчанликнингортишинисбатанузоқдавомэтмайди - хона температурасида 
10 
минутчасақланади. 
Иссиқлик 
тарқалишиникамайтириш 
(иссиккийимкийиш) 
билан, 
бувақтнимаълумдаражадаоширишмумкин.
Болаликваўсмирликѐшидаэгилувчанликниривожлантиришосон 
бўлганисабабли 
10-15 
ѐшдагиларданбошлаббусифатниривожлантиришнирежалаштиришсамараберади.
Болаликданоқ жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланишнинг энг асосий мақсади – бу мустақил 
Ўзбекистоннинг келажак авлодларини соғлом, кучли ва баркамол қилиб тарбиялашдир.