Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

ЮҚОРИ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ 
ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ 
 
БОЛТАЕВ З.Б., ҚОСИМОВА Р.А., ХАЙДАРОВ Б.Т., СамДУ. 
 
Бугунги кунда тараққиѐт йўлидан илдам қадамлар билан бораѐтган мамлакатимизда таълим тизимини 
тубдан ислоҳ қилиш ва такомиллаштириш, унга илғор педагогик ва замонавий ахборот технология жорий этиш, 
таълим самародорлигини оширишга давлат сиѐсати даражасига кўтарилган.
Ўсиб келаѐтган ѐш авлодни ҳар томонлама аклий, аҳлокий ва жисмоний жиҳатдан ривожлантиришда 
жисмоний тарбия ва спорт муҳим аҳамият касб этади. 
Бир хил ѐшдаги ва бир хил жисмоний ривожланиш, жисмоний тайѐргарликка эга бўлган ўқувчи-
ѐшларда жисмоний сифатларнинг ривожаланиши ҳар хил эканлиги таъкидланган. Шу сабабли, жисмоний 
ривожланиши ва жисмоний тайѐргарлиги ҳар хил бўлган ўғил ва қизларда жисмоний сифатларни тайѐрлаш 
учун индивидуал дастурлар тузиш, машқлар мажмуасини ишлаб чиқиш, дарс жараѐнида ўқувчиларни 
жисмоний тайѐргарлигини ошириш жисмоний тарбия жараѐнида долзарб масалалардан биридир. 
Шунинг учун юқори синф ўқувчиларни жисмоний тайѐргарлик даражасини ва жисмоний 
ривожланишини яхшилаш бугунги куннинг долзарб масалаларидан биридир.
Сунги йилларда таълим тизимида ўқувчи-ѐшларни жисмоний тайѐргарлик ва жисмоний ривожланиш 
масалаларини ҳамда аҳолини жисмоний тарбияси бўйича бир қатор муаммоларни Ўзбекистон 
Республикасининг етакчи мутахассислари, кўпчилик олимлар томонидан (1990; Ф.А.Керимов, 1990; 
Ш.Х.Ханкельдиев, 1991; Л.Р.Айрапетьянц, 1992; Р.Саламов, 1994; Т.С.Усмонхўжаев,1995 ва бошкалар) назарий 
жиҳатдан ўрганган. 
Баъзи тадкикотчилар (Д.Д.Шарипова, 1987; А.Т.Содиков, 1997; Б.Г.Бойбобоев,1999; Т.С.Усмонхўжаев, 
2004; Ш.Х.Ханкельдиев, 1995; ва бошкалар)нинг илмий изланишларида турли хил спорт машклари умумий 
техника асосларига ўргатишнинг максадга мувофиклиги ва унинг имкониятлари масаласи тадқиқ қилинган 
ҳамда улар жисмоний тарбия ва спортни турли қирраларини очишга ҳаракат килганлар. Бироқ, умумий ўрта 
таълим мактаблари дастурида мактаб ўқувчиларини жисмоний ривожланиши, жисмоний тайѐргарлиги, ҳаракат 
сифатларининг ўсиши бўйича камчилик ва хатолар яққол кузга ташланади. Жисмоний тарбиянинг мухим 
муаммоларидан бири харакат фаолиятига ўргатишнинг янги услуб ва шаклларини яратишдан иборатдир. 
Шу муносабатда биз олдимизга аниқ мақсад кўйдик, яъни – юқори синф ўқувчиларни жисмоний 
тайѐргарлигини таъминлашни амалга ошириш учун янги усул, шакл ва воситаларини ишлаб чиқиш ҳамда 
асослаб беришдан иборат. 
Тадқиқот ишидаги тадқиқот вазифаларини ҳал қилиш учун дастлабки ва асосий педагогик тажрибалар 
ўтказилди. Тажрибада ўқувчиларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайѐргарлиги ҳамда амалиѐтда 
табақали-индивидуал ѐндашиш услубиятларининг қўлланилиш даражаси аниқланди.
Асосий педагогик тажриба Самарқанд шаҳридаги 14 - сонли умумий ўрта таълим мактабида ўқув йили 
давомида ўтказилди. Таҳлил қилиш жараѐнида юқори синф ўқувчиларнинг жисмоний тарбия дарсларида 
машклар юкламасини қандай йўллар билан амалга ошириш ҳамда уларнинг жисмоний ривожаланиши ва 
жисмоний тайѐргарлиги ўрганилди.  
Машғулотни режаллаштириш ва назорат қилиш ҳужжатларнинг таҳлили жараѐнида 5-6 синф 
жисмоний тарбия дастуридаги берилган машклар юкламасини миқдори аниқланди. 
Тажриба давомида тажриба ва назорат синфларида ўқувчилар тайѐргарлигининг турли тамойиллари 
динамикасининг қиѐсий таҳлили ўтказилди, олинган маълумотларнинг ишончлилиги баҳоланди, тайѐргарлик 
кўрсаткичларининг ўзаро корреляцион боғлиқлиги аниқланди.
Асосий педагогик тажрибани ўтказиш жараѐнида тажриба гуруҳида (биз томондан) дастурдаги 
жисмоний машқларни ўргатиш ва ҳар бир дарснинг зичлигини ошириш, жисмоний тайѐргарлигини 
ривожлантириш бўйича ишлаб чиқилган дастурлардан фойдаланилди. 

---

305 
Айниқса, бу ѐшдаги ўғил ва қиз болаларнинг у ѐки бу ҳаракат сифатларининг ривожланиш 
йўналишини, қачон кўпроқ жадал ўсиш намоѐн бўлишини билиш зарур. Шу билан бирга, болаларнинг жинсий 
етилиш даврида ҳаракат функцияларининг ривожланишига жисмоний юкламаларнинг таъсири кам 
ўрганилганлиги (104) сабабли, биз тажрибада юқоридагиларни ҳисобга олган ҳолда, жисмоний ривожланиш, 
жисмоний сифатларнинг ривожланиши бўйича ўғил ва қиз болаларни 3 гуруҳга бўлиб дарс ўтдик (юқори, 
ўртача, паст) кўрсатилгандек, ҳар бир гуруҳга берилган воситалар жисмоний сифатларнинг қай даражада 
ўсганлигига қараб берилди. 
Тажрибадан кейин олинган натижалар уларнинг дастурдаги машқларни ўзлаштиришдаги ҳаракат 
кўникма ва малакалари яхшиланишини ҳамда жисмоний сифатларнинг ривожланганлигини кўрсатади . 
Тезкор–кучлилик сифатларини кўрсаткичлари. 
(5-6 синф).