Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

 
ZAMONAVIY TA‘LIM SHAROITIDA ―MASALA‖ VA ―MUAMMOLI VAZIYAT‖ TUSHUNCHALARINI 
O‗ZARO ALOQADORLIGINING O‗RNI 
 
XO‗JAEV A., TDPU., NOSIROVA M., JDPI.,
SULTANOV A., SAMQXI
. 
―Masala‖ atamasidan fanning ko‗plab sohalarida foydalanilib. u turlicha talqin qilinadi. Shuning uchun ham 
hozirgi kungacha ―masala‖ atamasiga aniq bir ta‘rifni topish qiyin.
―Muammo‖ grekcha so‗z bo‗lib, o‗zbek tilida ―to‗siq‖, ―qiyinchilik‖, ―vazifa‖ degan ma‘noni bildiradi va u 
bilish jarayonida paydo bo‗ladigan va hal qilinishi muhim (ham amaliy, ham nazariy) ahamiyatga ega bo‗lgan masala 
yoki masalalar majmuidan iborat bo‗ladi. 
Ta‘lim nuqtai nazaridan yondoshganda esa: ‖Muammo - o‗quv jarayonida hal etilishi lozim bo‗lgan masala, 
vazifadir‖.
Shunisi xarakterliki, biror kishi uchun muammoli bo‗lgan masala ikkinchi bir kishi uchun muammo 
hisoblanmasligi mumkin. Chunki, muammo - bu masalani yechish jarayonida duch kelinadigan qiyinchiliklar 
yig‗indisidan iborat bo‗ladi.
Inson o‗z faoliyatida murakkab hamda hozircha o‗zi uchun tushunarsiz bo‗lgan qiyinchilik bilan to‗qnash 
kelishida yuzaga kelgan vaziyat - muammoli vaziyat hisoblanib, muammoli vaziyat yuzaga kelganda uning asosiy 
elementi sifatida topilishi yoki yechilishi kerak bo‗lgan noma‘lumlar namoyon bo‗ladi.
Muammoli vaziyat – bu insonning intellektual qiyinchilikda paydo bo‗lgan vaziyatdan chiqish jarayoni, 
bunda ma‘lum va noma‘lum faktlarga suyanib, maqsad sari va vaziyatdan chiqa olishga intilish, qiziqishlar orqali 
ijodkorlikka,mahsulot olishga erishish. 
Ilmiy izlanishlar, sohaga oid adabiyotlar tahlili shuni ko‗rsatadiki, inson faoliyat davomida yuzaga keladigan 
muammolar, masalalar uni har tomonlama rivojlanishga olib keladi. Chunki, inson o‗z hayoti jarayonida yuzaga 

---

65 
keladigan muammolarni hal etish jarayonidagi qiyinchiliklarni yengib o‗tish orqali u yanada qiyinroq muammolarni hal 
etishda zarur bo‗ladigan bilim, malaka va ko‗nikmalarni egallaydi. 
Umuman, inson o‗z hayotiy faoliyati jarayonida duch keladigan qiyinchiliklarni bartaraf etish jarayonida 
yuzaga kelgan muammoli vaziyatlar  asosan quyidagi holatlarda namoyon bo‗ladi:

maqsadga erishish yo‗lidagi to‗siqlarning mavjudligi; 

muammo yuzaga kelgan sharoit va insonlar tafakkurining rivojlanish darajasi orasidagi tafovut;

insondagi mavjud bo‗lgan bilimlar va muammoni hal etish uchun kerak bo‗ladigan bilimlar 
orasidagi mavjud farqning turlichaligi va h.k.  
Umuman, tahlillar shuni ko‗rsatadiki, dastlab muammoli vaziyat yuzaga keladi, keyin esa masala yuzaga 
keladi va ta‘lim jarayonida muammoli vaziyatni shunday yuzaga keltirish kerakki, bunda muammoli vaziyat hal 
qilinishi kerak bo‗lgan masalaning javobiga aylanishi kerak.
Muammoli vaziyatda ―noma‘lum‖, masalada esa ―izlanuvchi‖ asosiy element hisoblanib, bunda ―noma‘lum‖ 
umumiylashtirish darajasiga, ―izlanuvchi‖ esa ko‗p hollarda yagona kattalik yoki munosabatga ega bo‗ladi.
Muammoli vaziyat va masala tushunchalarining har ikkalasida ham shartlarning mavjud bo‗lib, bu ularning