Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

УМУМТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА СОҒЛОМ ТУРМУШ 
ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ 
САЛИҲОВА Г.Ҳ., БОБОМУРОДОВ А.Э., ЎзДЖТИ 
1997 йил 29 августда Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисидаги» Қонуни ва ―Кадрлар 
тайѐрлаш Миллий дастури‖ қабул қилинди. Бу Қонунда таълим тизимини мазмун ва моҳиятини ислоҳ қилиш, 
давлат ва нодавлат таълим муассасалари ҳамда таълим ва кадрлар тайѐрлаш соҳасидаги рақобат муҳитини 
шакллантириш назарда тутилган. Таълим тизимини ягона ўқув-илмий ишлаб чиқариш мажмуи сифатида изчил 
ривожлантиришни таъминлаш ҳамда фуқароларга таълим, тарбия бериш, касб-ҳунар ўргатишнинг ҳуқуқий 
асосларини белгилаш ва ҳар бир шахснинг баробар билим олишдан иборат конститутциявий ҳуқуқлари 
таъминланган. 
Республикамизда ―Соғлом авлод‖ Давлат дастурининг амалга оширилиши, ―Соғлом авлод учун‖ 
орденининг таъсис этилиши жисмоний тарбия бўйича мутахассисларнинг зиммасига катта масъулият юклади. 
Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисидаги» Қонуни ва ―Кадрлар тайѐрлаш Миллий 
дастури‖да белгиланишича, кадрлар тайѐрлаш соҳасида давлат сиѐсати узлуксиз таълим тизими орқали ҳар 
томонлама интеллектуал, маънавий ва аҳлоқий баркамол шахс-фуқароларни шакллантиришга йўналтирилган. 
Ўқувчи ѐшларнинг соғлиғини сақлаш ва мустаҳкамлаш, уларнинг жисмоний камолотга эришишида 
жисмоний тарбияга бўлган эҳтиѐжни шакллантириш ўқув муассасаларининг энг муҳим вазифаларидан 
биридир.. 
Республикамизда соғломлаштириш тизимининг асосий йўналиши жисмоний тарбия ва спорт билан 
шуғулланиш, ўсмир ва ѐшларнинг тиббий кўригини яхшилаш, болалар соғлиғини сақлаш ва мустаҳкамлаш, 
уларни Ватанимизнинг муносиб посбонлари бўлиб етишишига эришишдир. 
Аҳоли ўртасида соғлом турмуш тарзини шакллантириш, инсон соғлиғини мустаҳкамлаш, унинг 
жисмоний ва функционал имкониятларини ошириш жисмоний тарбия билан мунтазам шуғулланишни тақозо 
этади. 
Аҳолининг турмуш шароитини яхшилашда ақлий ва жисмоний меҳнат қилиш, билимли бўлиш, энг 
муҳими соғлом бўлиш талаб этилади. 
Инсон ва жамият саломатлиги соғлом турмуш тарзини шакллантиришдаги асосий омилдир. 
Соғлиқ- бу фақатгина касалликдан фориғ бўлиш эмас, балки инсоннинг ижодий иш қобилиятларини, 
ташқи шароит таъсирларига тез мослашишини таъминлайдиган руҳий-жисмоний ҳолатидир. 
Хўш, соғлом турмуш тарзи нима? Соғлом турмуш тарзи сўзининг маъноси кенг тушунча бўлиб, кўпгина 
омилларни: меҳнат қилиш ва дам олиш гигиенаси, тўғри овқатланиш, жисмоний тарбия ва спорт билан 
шуғулланиш, танани чиниқтириш, санитария маданиятига риоя қилиш ҳамда оммани гигиеник тарбиялаш ва 
ҳоказоларни ўз ичига олади. 
Жисмоний тарбия ва спорт- соғлом турмуш тарзининг энг зарурий ва самарали таъсир этувчи 
омилларидандир. 
Республикамизда аҳоли ўртасида соғлом турмуш тарзини шакллантириш борасида тарғибот-ташвиқот 
ишлари кенга йўлга қўйилган. Телевидение, радио ва бошқа оммавий ахборот воситалари жисмоний тарбия ва 
спортнинг соғломлаштирувчи, ривожлантирувчи омил эканини эътироф этиб, ушбу соҳага оид кўрсатувлар, 
эшиттиришлар ва мақолаларни мунтазам бериб бормоқда. 

---

374 
Жисмоний тарбия ва спорт ҳар бир кишини жисмоний жиҳатдан ривожлантиради ва соғлиғини 
мустаҳкамлайди. Жисмоний тарбия барча касалликларнинг олдини олишда самарали воситадир. Жисмоний 
машқлар билан шуғулланиш инсонни доимо бардам ва соғлом бўлишига, иш қобилиятини, ҳаѐтий фаолиятини 
таъминлашда жуда муҳим омил бўлиб хизмат қилади. Шунингдек, жисмоний тарбия ва спорт билан мунтазам 
равишда шуғулланиш инсон соғлиғини мустаҳкамлаб, ташқи муҳитнинг зарарли таъсирларига нисбатан 
қаршилигини ошириб, чидамлилигини ривожлантиради. 
Соғлом турмуш тарзи- бу инсоннинг ҳаѐт хавфсизлигини таъминлашга хизмат қилувчи кўникмаларга эга 
бўлиш асосида ҳаѐтий фаолиятини йўлга қўйиш ҳамда саломатлиги юқори даражада бўлишига эришишни 
таъминловчи ижтимоий ҳодисадир. 
Ушбу таърифга таянган ҳолда, тадқиқот муаммоси моҳиятини ифода этувчи тушунчага қуйидагича изоҳ 
бериш мумкин: умумий ўрта таълим мактабларининг 5-9-синф ўқувчиларида соғлом турмуш тарзини 
шакллантириш- аниқ мақсадга йўналтирилган, изчил, узлуксиз, тизимли равишда ва комплекс ѐндошув асосида 
ташкил этилувчи педагогик фаолият жараѐни бўлиб, мазкур жараѐнда ўқувчиларда уларнинг ҳаѐти ва 
саломатлигига хавф солувчи омилларни бартараф этиш лаѐқати тарбияланади. 
Тадқиқот жараѐнида 5-9-синф ўқувчиларида соғлом турмуш тарзи кўникмаларининг шаклланганлик 
даражасини аниқловчи мезонлар ишлаб чиқилди. Улар қуйидагилардир: 
1. Кун тартибига эга бўлиш ва унга қатъий риоя қилиш. 
2. Доимий равишда жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланиш. 
3. Тўғри овқатланиш қоидаларидан хабардорлик ва уларга онгли равишда амал қилиш. 
4. Шахсий саломатликни сақлашга нисбатан масъулиятли бўлиш. 
5. Шахсий гигиена қоидаларига амал қилиш. 
6. Экологик маданият элементларига эга бўлиш. 
7. Зарарли одатлардан тийилиш. 
8. Жинсий тарбия асосларидан хабардор бўлиш. 
9. Турли хилдаги жароҳатланишларнинг олдини олиш малакасига эгалик қилиш. 
10. Агрессив ва бузғунчи ғояларга нисбатан муросасизлик. 
Ушбу мезонлар асосида мактабда жисмоний тарбия дарслари давомида, назарий билим асослари 
жараѐнида ўқувчиларга билим бериб борилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди. 
Инсон ўз соғлиғи ва жисмоний ривожланиши тўғрисида қанчалик эртароқ қайғурса, унинг саломатлик 
даражаси, ҳаракат фаоллиги шунча яхши бўлади.