Махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

12-мавзу. Инновацион иқтисодиѐт шароитида иқтисодий ўсишни 
таъминлашнинг омиллари ва истиқболлари 
Мамлакатда барқарор иқтисодий ўсишни таъминлашнинг бир неча 
омиллари мавжуд бўлиб, уларнинг тўрттаси мамлакат иқтисодий ўсишига 
тўғридан-тўғри таъсир кўрсатади. Хусусан: 
1) табиий ресурсларнинг миқдори ва сифати; 
2) меҳнат ресурсларининг сони ва сифати; 
3) асосий капиталнинг ҳажми; 
4) замонавий техника ва технология. 
Юқорида 
келтирилган 
омилларни 
мамлакатда 
инновацион 
ривожланиш негизида барқарор иқтисодий ўсишни таъминлашнинг асосий 
омиллари сифатида таъкидлашимиз мумкин, бироқ табиий ресурслар ва 
меҳнат ресурслари омилларига ушбу мавзу доирасида батафсил тўхталмоқчи 
эмасмиз. Чунки, мамлакатимизда инновацион ривожланишни таъминлашда, 
фикримизча, ушбу омиллар бўйича муаммо ва зиддиятли ҳолатлар мавжуд 
эмас. 
Демак, мавзу доирасида асосий капиталнинг ҳажми, замонавий 
техника ва технологиялар борасида атрофлича тадқиқот ишларини амалга 
оширамиз ҳамда уларнинг истиқболлари юзасидан тегишли хулоса ва 
тавсияларни шакллантирамиз. 
Тадқиқотлар ва ўрганишлар натижаси шуни кўрсатмоқдаки,
мамлакатда инновацион ривожланиш орқали барқарор иқтисодий ўсишни 
таъминлашда қуйидаги масалаларга алоҳида эътибор қаратиш лозим. 

мамлакатда 
инновацион 
ривожланишни 
узоқ 
муддатга 
мўлжалланган стратегик меморандумини яратиш мақсадга мувофиқ. 
Меморандумда мамлакатда инновацион ривожланиш бўйича 5, 10, 15 ва 20 
йил давомида инновацион муҳит ва инновацион инфратузилманинг ҳолати 
ҳамда ривожланиш йўналишларини белгилаб олиш лозим. Хусусан, 
мамлакатда таълим билан ишлаб чиқариш соҳасидаги барча таркибий 

---

138 
тузилмаларни 5, 10, 15 ва 20 йилга мўлжалланган фаолиятини ўзаро мувофиқ 
ҳолда амалга оширишни аниқ белгилаб қўйиш зарур; 

мамлакатда инвестицион муҳитнинг жозибадорлигини ошириш 
лозим. Маълумки, инновацион ривожланиш жуда катта миқдорда молиявий 
маблағни талаб этади, айниқса уни молиявий маблағ билан таъминлашда 
хусусий шахсларнинг молиявий маблағларини жалб этишга алоҳида эътибор 
қаратиш лозим. Бу албатта мамлакат инновацион ривожланишига 
киритилаѐтган хорижий ва маҳаллий инвестицияларни кафолатлаш, 
инвесторларни манфаат ва ҳуқуқларини ҳимоялайдиган, шуниндек 
мажбуриятларини белгилайдиган қонунчилик ҳужжатлари ва низомларни 
қабул қилиш зарур бўлади; 

мамлакат тўлов баланси ва иқтисодий ўсишни таъминлашда 
хорижий инвестицияларга бўлган боғлиқлик даражасини пасайтириш лозим. 
Чунки, мамлакат тўлов баланси ва миллий иқтисодиѐтнинг ўсишини 
хорижий инвестицияларга бўлган боғлиқлик даражасининг ҳаддан зиѐд 
ортиб кетиши турли даражадаги ижтимоий-иқтисодий зиддиятларни вужудга 
келишига сабаб бўлади. 
Инновацион ривожланиш орқали миллий иқтисодиѐтни барқарор 
ўсишини таъминлашда аҳоли истеъмол эҳтиѐжидан ортиқча пул 
маблағларини реал иқтисодиѐтга йўналтирилаѐтган жамғарма нормаси ва 
ҳажми муҳим ўрин тутади. Бунинг муҳимлигини кейнсчиларнинг бозор 
иқтисодиѐти моделидан излаш лозим. Унга кўра: даромад Y, истеъмол С,
жамғарма S ва инвестицияга 
I
тақсимланади.
Бу қуйидаги кўринишни олади:
Y=С-S-I 
Аҳолининг даромадларини ҳажми мамлакатдаги макроиқтисодий 
индекаторларнинг барқарорлиги бевосита боғлиқ бўлиб, хусусан барқарор 
иқтисодий ўсиш, миллий валютанинг барқарорлиги шароитида даромад 
ҳажми ортиб боради. 

---

139 
Даромаднинг ортиши бевосита юқоридаги омилларга боғлиқ 
бўлганлиги туфайли, ушбу омилнинг ижобий ҳолатда бўлиши нафақат 
аҳолининг даромадлари ҳажмини ортишига балки, истеъмол товарлар ва 
хизматлар баҳосининг пасайишига олиб келади. Бу шароитда ўз-ўзидан 
аҳолининг истеъмолга йўналтирадиган харажатлари миқдорини камайишига, 
жамғармалар ва инвестицияларни эса ортишига олиб келади.
Юқорида келтирилган тенгликда (
Y=С-S-I) 
бизни қизиқтирадиган 
жиҳати шундаки, аҳолининг жамғарма ва инвестиция ҳажми ортиб бориши 
билан мамлакатда инновацион ривожланишни молиялаштириш манбалари 
кўпайиб боради. Қуйидаги жадвалда дунѐнинг айрим мамлакатларида аҳоли 
томонидан жамғармага йўналтираѐтган пул маблағларининг ЯИМга нисбати 
келтирилган. 
4.2-жадвал