Mahsus fanlarni o‘qitish metodikasi faninidan

Avtoritar  uslub
  -    tarang  tortilgan  kamon.  O’quvchilar  bilan  avtoritar 
munosabatda  bo’luvchi  o’qituvchilar  odatda  majburiy,  qattiq  talablarni  qo’yishi 
(o’qituvchiga  itoat  etish,  dars  vaqtida  asosan  jim  o’tirish,  savollarga  albatta  qo’l 
ko’tarib, o’qituvchining ruxsati bilan javob berish, o’qituvchining ko’rsatmalarini 
so’zsiz  bajarish  va  xakozo)  orqali  ish  yuritadilar.    Bunday  o’qituvchilar 
o’quvchilarni  qiziqish,  layoqat,  xoxish-istaklarini  hisobga  olmay,  asosan  o’quv 
rejasiga amal qiladilar. Darsni ham o’zlarining fikrlari va xoxish-istaklariga ko’ra 
rejalashtiradilvar.  Dars  jarayonida  baxs,  munozara  uchun  yetarli  imkrniyat 
berilmaydi.  Bu  uslubda  ishlovchi  o’qituvchilar  o’quvchilarning  mustaqil 
fikrlashlari  emas,  balki  o’rgatayotganlarini  o’zlashtirishlari  muhimdir.  Shuning 
uchun  dars  davomida  o’qituvchining  o’zi  gapiradi.  Bu  uslubda  ishlovchi 
o’qituvchilar o’quvchining o’zigagina xos bo’lgan ba`zi psixologik xususiyaitlarini  
nazardan chetda qoldiradilar. Bunda o’quvchilar faoliyati, kim-kim bilan o’tirishi, 
ishlashini faqat o’qituvchi belgilaydi, ularning tashabusini o’ziga xos qiziqishlarini 
tan  olmaydi.  Asosan  buyruq,  ko’rsatma,  yo’lanma  berish  va  xayfsan  e`lon  qilish 
bilan o’quvchilarga ta`sir etadi. Xatto juda kam aytiladigan tashakkurnomalar ham 
buyruq va nafsoniyatiga tegadigan ohangda aytiladi: «Bugun yaxshi javob berding, 
sendan buni kutmagan edim?» 
Bunda  o’qituvchi  o’quvchi  xatosini  ko’rganda  uning  ustidan  kuladi,  uning 
xatosini  tuzatish  yo’llarini  ko’rsatmaydi.  Bu  usulda  o’qituvchi  boshliq  ohangida 
gapiradi,  boshqalar  gapini  qabul  qilmaydi.  Ularga  qattiqqo’llik  bilan  boshqarish 

---

47 
 
xususiyati  xos.  Bunday  o’qituvchilarning  o’quvchilari  dars  davomida  mustaqil 
fikrlay  olmaydigan,  birovning  ko’rsatmasiga  ko’ra  ish  yuritadigan,  o’ziga  past 
baho  beradigan  kamgap,  tortinchoq,  ko’p  hayojonlanadigan  bo’lishlari  yaqqol 
ko’zga tashlanadi.  
O’qituvchilarning avtoritar uslubda ishlash sabablari quyidagilardan:  
1.
 
O’qituvchi ko’p yillar  davomida avtoritarizm zaminida tarbiya topganligi; 
2.
 
Ta`lim tizimida o’quvchilarga ko’proq akademik bilimlar berilishini ustuvor 
bo’lganligi; 
3.
 
O’qituvchilarda psixologik bilimlarning etishmasligi; 
4.
 
Boshqarish  uslubida  buyruqbozlik,  aytganini  qildirish  va  ortiqcha 
nazoratning singib ketganligi; 
5.
 
O’qituvchida  o’quvchi  shaxsi  rivojini  diagnostika  qilish  malakasining 
kamligi; 
6.
 
O’qituvchining  salbiy  individual  psixologik  xususiyati  (o’z  shaxsini  ustun 
qo’yish, qattiqqo’llik, befarqlik va xakozo)