Mahsuldor qatlamlarni ochish va

 
6.15.
Qatlamga ta‟sir qiluvchi ruxsat etilgan depressiyani aniqlash 
 
Quduq burg‗ilab bo‗lingandan so‗ng loyli eritma bilan to‗ldirib kuyiladi. 
Agarda loyli eritmani suvli va gazlangan neft bilan almashtirilsa quduq tubidagi 
bosim kamayadi. 
ΔP = (ρ
1
-ρ
2
)
·
L
·
g
·
cos/3 
ρ
1
– loyli eritmani zichligi: 
ρ
1
= 1,30-s/sm
3
; 
ρ
2
– almashtiruvchi suyuqlikni zichligi: 
ρ
2
= 1,0 g/sm
3
;
L
– tushirilgan NKQ – uzunligi: 
L
=2500 m; 
g
– 9,81 m
2
/sek. 

---

ΔP=(1,30-1,0)·2500·9,8·cos90
0
 = 0,3·1,0·24525 = 7357 = 7,35 MPa 
Bu usulda qatlam bosimi yuqori va kollektor xossasi yaxshi bo‗lgan quduqlar 
o‗zlashtiriladi. 
Neft va gaz quduqlarida oqimni chaqirish quyidagi shartlarida mumkin, agar
b
sh
qo
t
q
qat
P
P
P
.
'
.
.


bu yerda: 
qat
P
- qatlam bosimi; 
.
.
t
q
P
- quduq tubi bosimi; 
b
sh
qo
P
.
'
- qo‗shimcha bosim bo‗lib, quduq tubi tomchi harakatlanishi 
suyuqlik va gazni uchrashuvida qarshiliklarini yengish uchun sarflanadi. 
Agar quduqdagi suyuqlik ustunini zichligi 
ρ
va balandligi 
H
bo‗lsa yuqorida 
keltirilgan tengsizlikni quyidagi kurinishda ifodalanishi mumkin. 
b
sh
qo
qat
P
gH
P
.
'



Qatlam bosimi – quduqni o‗zlashtirish jarayonida o‗zgarishsiz qoladi. Shunday 
qilib, tengsizlikni koniktirish uchun 
ρ, H, P
qo’sh.b
 
- lar o‗zgartiriladi. 
Oqimni chaqirishda qatlamga beriladigan deprissiya qiymatini kattaligi sement 
qoplamasi mustahkamligi hisobga olinib, quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 
)
(
1
aH
P
P
P
qat
qat




bu yerda: 
qat
P
- mahsuldor qatlamdagi bosim, MPa; 
1
qat
P
- suvlilik gorizontidagi bosim SNK (suv neft kontakti), MPa; 
H
– sifatidagi sementli qoplamani balandligi bo‗lib yoki SNK va teshish 
kanaligi yaqin masofa, m; 
a 
– tizma orqa halqasida ruxsat etilgan bosim, MPa (2,5 MPa yuqori emas). 
Ishlatish kanalidagi bosim o‗zgarib turishi almashinuvchi bosimga bog‗liq 
bo‗lib, amalda ishlatish tizmasini konstruksiya ma‘luomotlaridan olinadi. 
Ruxsat etilgan quduq tubi zonasidagi bosim mustahkamlik shartidan kelib 
chiqib, quyidagi nisbatlarni bajarishni ta‘minlaydi. 

---

267
)
(
2
qat
g
siqish
P
P
K
G
P




bu yerda: 
G
siqish
 
- siqilishdagi tog‗ jinsini chegaraviy mustahkamligi bo‗lib, burg‗ilash 
eritmasini sizilishida tog‗ jinsini to‗yinganligi hisobga olingan, MPa; 
P
g
 
– tik tog‗ bosimi, MPa; 
K
– yon tirgak koeffitsienti. 
Tog‗ bosimi yuqorida joylashgan tog‗ jinslarini o‘rtacha zichligi 
ρ
o‗r
 
- qatlam 
uyumi chuqur joylashganda suyuqliklarini hisobga olgandagi bosimi: 
H
P
r
o
g



'
5
10

H
– uyumni joylashish chuqurligi, m; 
3
'
/
2500
2300
m
kg
r
o



Yon tirgak koeffitsienti Puasson koeffitsienti 
v
yordamida aniqlanadi. 
v
H
K


1
Chegaraviy deprissiyani qiymati, yoriqlarni bir – biri bilan tutashish shartidan kelish 
chiqib quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 
)
1
(
4
2







E
P
bu yerda: 

- yoriqlarni ochilishi, mm; 

- yoriq uzunligi, mm; 
E
– qatlam jinsini elastiklik moduli, MPa; 
Qatlamga beriladigan minimal deprissiya, quduq tubi zonasida suyuqlik 
harakati qarshiligini yengib o‗tish uchun kerakli bo‗lgan bosimni yo‗nalishini 
ta‘minlashi kerak. 
cheg
P
P


, bunda 
MPа
P
cheg
5
,
2

Qatlam quduq tubi zonasida gazni ajralib chiqishini bartaraf qilish va quduq 
stvoliga yorib kirishini oldini olish uchun 
P

- ni qiymati bunday chegaralanadi: 
gaz
y
to
qat
P
P
P
.
'
6
,
0




, suvlanganligi 3
V
0
yuqori bo‗lganda va boshqa 
sabablarda 
gaz
y
to
qat
P
P
P
.
'



gaz
y
to
P
.
'

- neft gaz bilan to‗yinish bosimi. 
Umuman olganda qatlamdan oqimni chaqirishni 20 dan ko‗p texnologik 
jarayonlarini mavjud bo‗lib, shulardan asosiylarini ko‘rib chiqamiz. 

---

Qatlamdan oqimni kelishi ya‘ni quduqda suyuqlik ustunini bosimi qatlam 
bosimidan kichik bo‗lganda kela boshlaydi. 
Quduqlarni o‗zlashtirishda va suyuqlik yoki gazni qatlamdan quduqqa 
chaqirishda, ya‘ni sanoat amaliyotida qatlamga qarshi bosimni pasaytirishni 3 – ta 
usulidan foydalanamiz: 
-
quduq to‗ldirilgan suyuqlikni zichligini pasaytirish; 
-
quduqdagi suyuqlikni sathini pasaytirish; 
-
mahsuldor qatlamga oldindan ta‘sir etib quduq tubi bosimini pasaytirish. 
6.7-jadval 
Elastiklik moduli va Puasson koeffitsienti. 
Jinslar 

4
10


E
Plastik loylar 
Zich loylar 
Loyli slanslar 
Ohaktoshlar 
Qumoqtoshlar 
Slansli qumoqtoshlar 
Grafit 
0,38-0,45 
0,25-0,35 
0,10-0,20 
0,28-0,3 
0,30-0,35 
0,16-0,25 
0,26-0,29 
- 
- 
6-10 
3-7 
2,4-3,0 
6,6 

---

269