|
11.3. Gazsimon agentlarni qo„llash orqali quduqlarni o„zlashtirish.
Gazsimon agentlarni qo‗llanilishi – quduqlardagi sathni pasaytirishning
usullari eng istiqbolli yo‗nalishdir. Bunday usullarda quduqlar o‗zlashtirilganda
sarflarni va bosimlarni ta‘minlash sodda va nazorat qilish ishonchli hamda
jarayonlarni boshqarish keng oraliqda olib boriladi. Gazsimon agentlar yordamida
chuqur quduqlarni tozalashni tezda ta‘minlash, quduqdagi bosimni tez va keskin yoki
sekin va bir tekisda pasaytirish, qisilgan gaz qatlamga filtratsiyalanib drenajlashtirish
orqali favvoralanishni ta‘minlash mumkin va hakozo.
Ilgari gazsimon agentlar sifatida havo qo‗llanilgan. Quduqlarni o‗zlashtirish va
tadqiqotlash amaliyotida ko‗chma havo kompressorlardan foydalanilganda jiddiy
kamchiliklar kelib chiqqan. Quduqlarga havo haydalganda eng so‗nggida portlashga
olib keldi, odamlarni jarohatlanishini, sanoatda katta miqdordagi zararlarni keltirib
407
chiqardi. Avariyadan keyin ko‗pgina quduqlarni tiklashni imkoniyati bo‗lmaganligi
uchun yopishga to‗g‗ri keldi.
Ishlarni tiklashda yoki quduqlarni bartaraf qilishda mahsuldor qatlamlarni va
ichimlik suvi qatlamlarini sifatli bekitishga erishib bo‗lmaydi hamda buzilgan
quduqning sathida kerakli hajmdagi ishlarni o‗tkazishni butunlay imkoniyati yo‗q.
Avariyaning asosiy sababi, ishlarning texnologiyasini buzilishi (uzoq muddat
qisilgan havo bilan quduqlarni yopish va undan so‗ng esa chuqurlik asboblarini
tushirish yoki ko‗tarib olish, quduqqa havo qisilganda mash‘alani yoqish) 30%
avariyalar – atmosferaga quduqdagi gazhavo aralashmasining yostig‗ini chiqarib
yuborishda yoki quduqdan yopiq quduq usti jixozlari (lubrikator, manifold chizig‗i)
orqali siqilgan havo chiqarilganda statik elektrik zaryadlardan va siqilgan zarbali
to‗lqinlar ta‘sirida uchqunlarni paydo bo‗lish hisobiga yong‗inli avariyalar sodir
bo‗ladi. Bunday yong‗inli avariyalar oqimni chaqirishda texnologiyalarni buzilishiga
bog‗liq - uzoq muddat davomida siqilgan havoni quduqda yopiq turishi, yuqori bosim
ostidagi va katta xajmdagi aralashmalar portlashni paydo bo‗lishiga sabab bo‗ladi.
Bunday guruhdagi avariyalarni bartaraf qilish uchun havoni haydash tugallanishi
bilan quduq ichidagi qisilgan havo chiqarib yuboriladi. Quduqlarga havoni qaynashi
jarayonida aniq miqdordagi portlovchi aralashmalar paydo bo‗ladi, ularni quduqdan
chiqarib yuborishda statik elektrlarning zaryadidan, zarbali qisilishdan va ochiq
olovlardan himoyalash uchun maxsus qurilmalar orqali chiqarib yuboriladi.
Avariyalarning 50% dan ko‗prog‗i quduqda havoni haydash jarayonida
kompressorning kommunikatsiyalarida yog‗li ko‗yindilarning yotqiziqlari natijasida
o‗z-o‗zidan alangalanish kelib chiqadi hamda quduq jixozlarida pirofor birikmalari
temir sulfid bilan o‗z-o‗zidan yonib ketadi. Yog‗li ko‗yindilarning yotqiziqlarini va
ularni o‗z-o‗zidan alangalanishi sifatsiz kompressor yog‗larini qo‗llanilganligi,
kompressordan foydalanish va ishlatish qoidalariga rioya qilmaslik hamda
kompressorlardagi nuqsonlar tufayli kelib chiqadi.
Yuqoridagi holatlarga bog‗liq bo‗lgan guruhdagi avariyalarni to‗liq bartaraf
qilishni iloji yo‗q. Quduqlardagi vodorod sulfidning korroziyasi tufayli pirofor
yotqiziqlari hosil bo‗ladi, kompressor bilan ishlov berishda portlash xavfi yanada
chuqurlashadi.
Shuning uchun neft quduqlaridan kuchli kompressorlar yordami bilan suyuqlik
oqimini chaqirish qo‗llanilganda mehnatni muhofaza qilish va atrof muhit talablariga
javob bermaydi. Bundan kelib chiqadiki, bu usulni qo‗llashni rad qilish, suyuqlik
oqimini chaqirishda xavfsiz usulga o‗tish, ishchi agent sifatida inert gazlardan,
ko‗pincha azotdan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Inert gazlar yordamida
quduqlarni xavfsiz o‗zlashtirish tadbiq qilinguncha ko‗chma kompressorlardan
foydalanib havo ko‗piklarni qo‗llash mumkin. Quduqlarni o‗zlashtirishda transport
va texnologik jihozlar sifatida azot suyuqligini gazlashtirish va tashishda AGU-8K
kompressor qurilmasidan foydalaniladi.
Azotni gazlashtirilgan qurilmasidan quduqlarni o‗zlashtirishda qo‗llash
oltingugurt tarkibli, kam o‗tkazuvchan kollektorlar sharoitida va past bosimli
qatlamda, yer osti ta‘sir qilish zonasida va boshqa holatlarda, ya‘ni amaldagi
o‗zlashtirish usullari kam samarali bo‗lganda va ishlarning portlash xavfsizligi
ta‘minlanmaganda hamda atrof muhitning harorati – 30
0
C dan +50
0
C gacha bo‗lgan
keskin o‗zgaruvchan iqlimiy sharoitlardagi quduqlarni o‗zlashtirishda oldindan ko‗rib
chiqiladi.
Ko‗chma azotli gazlashtirilgan qurilmalardan foydalanib, qatlamdan neft va
gaz oqimlarini chaqirishda, gazsimon azot yoki gazlangan suyuqlik (ko‗pik) quduqqa
haydaladi va bu quduqdagi joylashgan (burg‗ulash eritmasi suv yoki neft) suyuqlik
bilan aralashadi. Quduqqa haydaladigan tizimning zichligini boshqarish natijasida
gazning va ko‗pikning elastik xossasidan foydalanib, ularni quduqdan chiqarib
yuborish evaziga qatlamga qarshi bosimni kerakli chegaragacha pasaytirish mumkin.
Qatlamdan neft va gazning oqimini chaqirishda har xil azot tarkibli
sirkulyasiya agregatlarini qo‗llanilishi sohasi (gazsimon azotni, gazlangan suyuqlik –
ko‗piklarni) quduqlarni o‗zlashtirishning geologik - texnik va boshqa sharoitlariga
bog‗liq.
Qatlamga chuqur depressiyani hosil qilishda, quduqlarni to‗liq quritishda,
quduq tubi bosimini bir tekis pasaytirishda azot tarkibli tizimdagi kombinatsiyali
409
usulni qo‗llash maqsadga muvofiq: bir siklda ketma-ket va undan gazlangan azotli
suyuqlik bilan quduqni yuvish kerak bo‗lganda quduqdan azot siqib chiqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
