Mahsuldor qatlamlarni ochish va

P
str
): 
g
m
k
Р
L
t
str
DOP
3

(7.4) 
NKT ququrlarining tushirish chuqurliklarini hisoblashda mufta massasi va 
qo‗ndirilgan quvur tag qismlarini inobatga oluvchi (5.3) va (5.6) formulalar ancha 
keng qo‗llaniladi.
Agarda berilgan po‗lat mustahkamligi uchun hisoblab topilgan tushirish 
chuqurligi chegarasi kerak bo‗lgan NKt quvuri uzunligidan katta bo‗lsa, u holda 
ushbu quduqqa mustahkamlikni inobatga olgan holda bir o‗lchamli istalgan 
diametrdagi quvurni, shuningdek, ikki va uch o‗lchamli istalgan uzunlikdagi quvur 
pog‗onachalarini tushirish mumkin. Ya‘ni, ko‗p o‗lchamli NKt kolonnasi 

---

loyihalanganda quvur diametri pog‗onalarda yuqoridan pastga qarab kichrayib 
borishi nazarda tutilgan. 
Agar (5.5) yoki (5.6) formula bo‗yicha tushirishning maksimal chuqurligi NKT 
uchun kerak bo‗lgan uzunlikdan kichik bo‗lsa, quduqqa ushbu guruh 
mustahkamligiga kiruvchi po‗latdan bo‗lgan NKT kolonnasining bir o‗lchamli 
quvurini tushirish mumkin emas. Bunday holda NKTning ancha mustahkam 
po‗latdan bo‗lgan quvurlaridan yoki ikki o‗lchamli kolonnadan foydalanish lozim. 
Ikki o‗lchamli kolonnaning maksimal tushirish chegarasi quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi: 
g
m
k
P
g
m
k
P
Р
L
t
t
DOP
1
3
1
2
3
1
2



(7.5) 
bu yerda: R – mos ravishda bir xil yoki notekis mustahkamlikka ega bo‗lgan quvurlar 
uchun maksimal siljuvchi kuchlar, indeks 1 kichik diametrli quvurlar uchun, indeks 2 
katta diametrli quvurlar uchun. 
Agar formula bo‗yicha 
L
dop
NKT (
L
nkt
) uzunligidan katta bo‗lsa, u holda 
pog‗onalar uzunligi texnologik imkoniyatlardan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Agar 
NKT minimal diametri talab qilinsa, u holda (7.3) yoki (7.4) formula bo‗yicha quyi 
pog‗onaning (
L
1
) maksimal ruxsat etilgan uzunligi aniqlanadi, yuqori pog‗onaning 
uzunligi esa quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
L
2
= L
nkt
- L
1
 
Agar imkon darajasida ish kuchi yuqori bo‗lgan gazsimon suyuq ko‗targich 
kerak bo‗lsa, u holda avval yuqorigi pog‗ona uzunligi hisoblab topiladi 
g
m
m
k
g
m
k
L
P
L
T
T
T
NKT
)
(
1
2
3
1
3
2
2



(7.6) 
so‗ng kichik diametrli pog‗ona uzunligi aniqlanadi. 
NKTning uch o‗lchamli quvurlari amalda qo‗llanilmaydi. Agar ikki o‗lchamli 
quvurning ruxsat etilgan tushirish chuqurligi (7.6) bo‗yicha kerak bo‗lgan NKT 
uzunligidan kichik bo‗lsa, u holda uch o‗lchamli kolonnani tushirish mumkin. Uning 
ruxsat etilgan tushirish chuqurligi quyidagi formula yordamida hisoblanadi: 

---

317
g
m
k
P
g
m
k
P
Р
g
m
k
P
Р
L
Т
Т
Т
DOP
1
3
1
2
3
1
2
3
3
2
3





(7.7) 
Agar 
L
DOP
 >L
nkt
bo‗lsa, u holda pog‗onalar uzunligi quyidagicha aniqlanadi: 
Gazsimon suyuq ko‗rsatgichning minimal ekvivalent diametri kerak bo‗lganda 
g
m
k
P
L
T
1
3
1
1

;
g
m
k
P
Р
L
T
2
3
1
2
1


;
2
1
3
L
L
L
L
NKT



Agar NKT ning maksimal darajada o‗tkzuvchanlik xususiyati kerak bo‗lganda 
g
m
k
P
Р
L
T
2
3
1
2
1


;
g
m
m
k
g
m
k
L
g
m
m
k
L
Р
L
T
T
T
NKT
T
T
)
(
)
(
1
3
3
1
3
1
2
3
2
3
3





;
3
2
1
L
L
L
L
NKT



Po‗latning mustahkamlilik tavsifidan kelib chiqib, NKT kolonnasini 
hisoblashga misollar keltiramiz. 
1-misol. Mustahkamligi teng bo‗lgan bir o‗lchamli NKT kolonnasini tushirish 
mumkin bo‗lgan chuqurligini aniqlash. Quvur tashqi uchlari qotirilgan – 
V
, shartli 
diametri 73 mm li devor qalinligi 5,5 mm, B guruhi, uzunligi 5,5 dan 8,5 m gacha, 
po‗latning mustahkamlik guruhi D. 
Qotirilgan uchlar va mufta massasini inobatga olgan holda 1 m quvurning 
o‗rtacha massasi quyidagiga teng bo‗ladi. 
73
,
9
7
8
,
2
9
,
0
2
,
9




T
m
kg. 
NKTning tushirish mumkin bo‗lgan chuqurligini (7.3) formula yordamida 
hisoblaymiz, 
P
max
ning qiymatini jadvaldan olamiz. 
3500
81
,
9
73
,
9
3
,
1
435000




DOP
L
m. 

---

Xulosa 
Quduqlarni usti qismini jihozlash qurilmalari va ularni turlari to‗g‗risidagi 
ma‘lumotlar tahlil qilib chiqilgan bo‗lib, ularni ishlatish shartlari keltirilgan. 
Quduqlarni kafolatli ishlatishni ta‘minlashda quduq ustidagi jihozlarni 
germetiklikka sinash tartiblari, hisoblari bayon qilingan. Bir quduq orqali bir nechta 
qatlamlarni ishlatish texnologiyasi va konstruksiyalari asoslanib berilgan. 
Mahsuldor qatlamni doimiy ish rejimini ta‘minlash uchun quduqlarni ishi tahlil 
qilinadi va tadqiqot ishlarini olib borish ketma-ketligi belgilanadi. 
Mahsuldor qatlamlarni ―pastdan - yuqoriga‖ sxemasi bo‗yicha sinash ishlariga 
quyidagi jarayonlar kiradi: burg‗ilash jarayonida qatlamni ochish, geofizik 
tadqiqotlash, mustahkamlash kolonnasini tushirish va sementlash, chuqur joylashgan 
qatlamning o‗zida kolonnani teshish, shu qatlamning o‗zini sinash va izolyatsiya 
qilish, qatlamdan yuqorida joylashgan kolonnani teshish va uni sinash. Bu 
operatsiyalar 
quduqning 
geologik 
qirqimining 
yuqori 
gorizonti 
sinashni 
tugallaguncha davom ettiriladi. 
Qatlamlarni ―yuqoridan - pastga‖ sxemasi bo‗yicha sinash yuqorida joylashgan 
istiqbolli gorizontlar quduqni chuqurlashtirishda burg‗ilash jarayonini olib borish 
davomida sinaladi hamda tugallashga uchta operatsiya kiradi: ochish, pastki qatlamni 
o‗zini sinash va geofizik tadqiqotlash. Xuddi shunday ishlatish quduqlarini tugallash 
kabi ko‗rsatilgan majmualar qidiruv quduqlarini qazishda qo‗shimcha oqimni 
jadallashtirish jarayonlari va qatlam quduq tubi zonasidagi tog‗ jinslarini 
mustahkamlash ishlari ham kiradi.