Mahsuldor qatlamlarni ochish va

7.7.Qatlamlarda sinash ishlarini olib 
borish tartibi 
Mahsuldor qatlamlarni ―pastdan - yuqoriga‖ sxemasi bo‗yicha sinash ishlariga 
quyidagi jarayonlar kiradi: burg‗ilash jarayonida qatlamni ochish, geofizik 
tadqiqotlash, mustahkamlash kolonnasini tushirish va sementlash, chuqur joylashgan 
qatlamning o‗zida kolonnani teshish, shu qatlamning o‗zini sinash va izolyatsiya 
qilish, qatlamdan yuqorida joylashgan kolonnani teshish va uni sinash. Bu 
operatsiyalar 
quduqning 
geologik 
qirqimining 
yuqori 
gorizonti 
sinashni 
tugallaguncha davom ettiriladi. 
Qatlamlarni ―yuqoridan - pastga‖ sxemasi bo‗yicha sinash yuqorida joylashgan 
istiqbolli gorizontlar quduqni chuqurlashtirishda burg‗ilash jarayonini olib borish 
davomida sinaladi hamda tugallashga uchta operatsiya kiradi: ochish, pastki qatlamni 
o‗zini sinash va geofizik tadqiqotlash. Xuddi shunday ishlatish quduqlarini tugallash 
kabi ko‗rsatilgan majmualar qidiruv quduqlarini qazishda qo‗shimcha oqimni 
jadallashtirish jarayonlari va qatlam quduq tubi zonasidagi tog‗ jinslarini 
mustahkamlash ishlari ham kiradi. 
Qatlamlarni ochish, sinash va tekshirish ishlari tugallashning majmuasi 
tarkibiga kiradi, ular bu ishlar siklining boshlang‗ich bosqichi hisoblanadi hamda 
ishlatish va qidiruv quduqlarining qazib o‗tish sifati keyingi bosqichdagi 
operatsiyalarni samarasiga bog‗liq bo‗ladi. 
Burg‗ilash jarayonida mahsuldor qatlamlarni ochish sifatining asosiy 
ko‗rsatgichi quduq tubi zonasida tog‗ jinsining kollektor xossalarini maksimal 
darajada saqlab qolish hisoblanadi. Burg‗ilanadigan quduqlarda qatlamlarni sinash va 
tekshirish maqsadida – qatlamning tabiiy geologik-fizik parametrlari aniqlanadi. 

---

Bundan kelib chiqqan holda mahsuldor qatlamlarni ochish, tekshirish va sinash 
ishlarining asosiy yo‗nalishlarini rivojlantirish belgilangan. 
Mahsuldor qatlamlarni ochish usullari ikkita asosiy yo‗nalish bo‗yicha 
taksamaralashtiriladi: 
anomal yuqori qatlam bosimli qatlamlarni ochish uchun 
texnika va texnologiyalarni yaratish va gidrostatik bosimdan past bo‘lgan 
qatlamlarni ochish usullarini ishlash. 
Birinchi yo‗nalish asosan qidiruv quduqlarida 
yangi ishga tushiriladigan konlarda mahsuldor qatlamlarni ochish muammolarini 
egallab oladi. Ikkinchi yo‗nalish ishlashda turgan so‗nggi bosqichda ishlatilayotgan 
konlardagi qoldiq neft uyumlarining zaxiralarini qazib olish maqsadida qatlamlarni 
ochish usullarini taksamaralashtirish kiradi.
Quduqlarni qazishda geologik, fizik, texnik va boshqa xususiyatlarning xilma-
xilligi mahsuldor qatlamlarni ochishda quduq tubi zonasida joylashgan tog‗ 
jinslarining tabiiy kollektorlik xossalarini maksimal darajada saqlab qoladigan 
universial usullarni yaratishga imkoniyat bermaydi.
Shuning uchun mahsuldor qatlamlarni ochish usullarni taksamaralashtirish bir 
nechta yo‗llar bilan olib boriladi: burg‗ilash eritmalarini ishlash uchun yangi 
kimyoviy reagentlarni va qatlamning g‗ovaklik kanallarini vaqtinchalik bekitib 
turadigan maxsus qo‗shmalarni izlab topish; shunday burg‗ilash eritmasini olish 
kerakki, qatlamning suyuqligi bilan bir xil xossaga ega bo‗lgan suyuqlikni topish; 
qatlamga ortiqcha bosim bermaydigan mahsuldor qatlamlarni ochish usullarini 
ishlash. Har bir alohida holat uchun mahsuldor qatlamlarni ochish usuli kollektorning 
fizik-geologik xususiyati va qatlam suyuqligining fizik –kimyoviy xossalariga 
bog‗liq holda tanlanadi. Bunda birinchi navbatda qatlamning bosim qiymati, 
o‗tkazuvchanligi va quduq tubi zonasining moddaviy tarkibi, qatlam qirqimida 
bo‗kuvchi loylarning mavjudligi, yoriqlilik darajasiga bog‗liq holda tanlanadi. 
Mahsuldor qatlamlarning bosimi gidrostatik bosimdan yuqori va gidrostatik 
bosimga tenglashganda burg‗ilash eritmasining zichligini o‗zgartirish orqali 
takomillashtiriladi.
Burg‗ilash eritmalariga asosan filtratlarni va qattiq zarralarni 
quduq tubi zonasidagi qatlam tog‗ jinsiga minimal kirib borish talablari qo‗yiladi; 
mahsuldor qatlamda joylashgan loyli materiallar bilan filtratlarni o‗zaro 

---

309
reaksiyalanishiga yo‗l qo‗yilmaydi; qatlamning g‗ovaklik fazosida erimaydigan 
cho‗kindilarning shakllanishining oldini olish; yuqori haroratda, bosimda va qatlam 
suvlari bilan kontaktlashganda eritmaning barqarorligini ta‘minlash hamda qatlamga 
kirib borgan filtratlarni va qattiq zarralarni quduqlarni sinash vaqtida oson chiqib 
ketishini ta‘minlash talablari qo‗yiladi. 
Bu talablar mahsuldor qatlamlarni ochishda qo‗llaniladigan har qanday 
suyuqliklar uchun taalluqlidir. Tajriba sinov ishlari quduqlarni burg‗ilashda eng ko‗p 
qo‗llaniladigan burg‗ilash eritmasi suv asosidagi eritma hisoblanadi. Uning salbiy 
tomoni mahsuldor qatlamlarni ochishda kimyoviy ishlov bermasdan qo‗llab 
bo‗lmasligidir.
Qatlamning tabiiy parametrlarini yomonlashishiga suv va neft bilan 
tayyorlangan emulgatorlar qo‗shilgan (kraxmal, KMS, bentonit va boshqalar) 
emulsiyali eritmalar kam ta‘sir qiladi. Bu eritmalar kichik zichlikka, suv 
beraoluvchanligining kichikligi va yaxshi moylash xossasiga ega ekanligi mahsuldor 
qatlamlarni suv asosidagi burg‗ilash eritmalari ochishga nisbatan qatlam sifatli 
ochilishiga ijobiy ta‘sir ko‗rsatishi bilan tavsiflanadi. Ba‘zi malumotlarga 
asoslanadigan bo‗lsak ―neftdagi suv‖ emulsiya qo‗llanilganda quduq tubi zonasi suv 
bilan yuvilib yoki suv asosidagi burg‗ilash erimasi bilan ochilganda quduqning 
solishtirma mahsulligining kattaligi 4 – 20 marta yuqori jekanligini ko‗rsatgan []. Shu 
bilan birgalikda emulsiyali eritmaning tarkibida suvning mavjudligi qatlamda aniq 
o‗zgarishlarni keltirib chiqaradi. 
―Neftda suv‖ emulsiyada suvning miqdorini kamaytirish orqali neft asosidagi 
eritmalarni olish mumkin qaysiki, u xom neftdan yoki dizel yonilg‗isidan har xil 
kimyoviy 
komponentlar qo‗shib tayyorlanadi. Bu eritmaning xossalari 
(qovushqoqlik, zichlik, filtratsiya, barqarorlik va boshqalar) keng chegaralarda 
boshqariladi. Neft asosli eritmaning zichligi 0,9 dan 2,2 g/sm3 gacha o‗zgaradi, 
filtrlanishi nolgacha keltiriladi. Bu ko‗rsatilgan eritmalar 200°S. haroratgacha 
o‗zining barqarorligini saqlaydi. 

---

Eritmaning tarkibidagi suv miqdori 3%dan oshib ketmaydi, qatlamlarni 
ochishda quduq tubi zonasidagi tog‗ jinsining kollektorlik xossasiga kam ta‘sir 
ko‗rsatadi va qatlamning tabiiy parametrlari maksimal darajada saqlanadi. 
Yuvuvchi suyuqlik sifatida oddiy neftdan foydalanish mumkin. Qatlamlarni 
ochishda xom neftdan neftli asosli eritma sifatida foydalanilganda qatlamning 
loylanishi va suvlanishi bartaraf qilinadi hamda qatlamlarni yuqori sifatda ochilishini 
ta‘minlaydi. Eng yaxshi eritmalardan biri shu konning o‗zidan qazib olinadigan 
neftdan foydalanish hisoblanadi chunki, u qatlam nefti bilan bir xil tarkibga ega 
bo‗ladi, qatlamga kirib borganda ham quduq tubi zonasini kam o‗zgarishga olib 
keladi. 
Tajriba ma‘lumotlaridan shuni aytishimiz mumkinki, neft asosli eritmalardan 
yoki neftdan foydalanilganda quduqning mahsulligini 1,5 marta va undan ham yuqori 
bo‗lishi ta‘minlanadi. 
Bu ko‗rsatilgan eritmalar AQSH va Rossiya davlatlarida past qatlam bosimli 
konlarda mahsuldor qatlamlarni ochishda keng qo‗llanilgan. Respublikamizda esa 
mahsuldor qatlamlarni ochishda va kern namunalarini burg‗ilab ochishda keng 
qo‗llanilgan. Amaliyotda qatlamlarni ochishda qo‗shmali burg‗ilash eritmalari 
qo‗llaniladi ya‘ni, qatlam tog‗ jinslarining g‗ovaklik kanallarini vaqtinchalik berkitib 
qo‗yishga mo‗ljallanadi. Yuvuvchi eritmaning suyuqlik fazasining filtratsiyalanishini 
uchishi va qatlamga qattiq zarralarning kirib borishi quduq tubi zonasidagi g‗ovakli 
kanallardagi suniy to‗siqlarning shakllanish darajasiga katta qiymatda bog‗liqdir. 
Shu maqsadda burg‗ilash eritmalariga kalibirovkalangan qattiq zarralar 
qo‗shiladi, tezda qatlamning kanallarida (yoriqlarida) ko‗prikni hosil bo‗lishiga olib 
keladi. Quduqlarni burg‗ilash jarayonida foydalaniladigan to‗ldiruvchilarning farqi, 
ular qatlam g‗ovakliklarida vaqtinchalik beqilishni ta‘minlaydi va quduqlarni 
o‗zlashtirish jarayonida quduq tubi zonasining o‗tkazuvchanligini tezda tiklanishini 
ta‘minlaydi. 
 

---

311