«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

YORDAMIDA AMPEROMETRIK ANIQLASH 
Mahmadoliyev S.B., Qutlimuratova N.H.. 
Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy universiteti 
 
Toriy va uning birikmalari atom energetikasida, katalizatorlar, issiqlikka 
bardoshli materiallar olishda juda keng qo‘llaniladi. Toriy va uning birikmalari 
tabiatda siyrak va siyrak-yer metallari bilan birgalikda uchraydi. Undan tashqari oltin, 
mis kabi metallarni ajratib olishda texnologik suvlar tarkibida yo`ldosh mahsulot 
sifatida ajraladi. Uni ajratish va konsentrlash bir qancha murakkab jarayonlarni talab 
qiladi. Toriy ionini aniqlashda bir qancha olimlar ilmiy izlanishlar olib borgan. Toriy 
ionini xelat hosil qiluvchi p-aminobenzoy kislota fragmenti saqlagan malein 
angidridning stirol bilan sopolimer sorbentiga sorbsiya jarayoni o‘rganilgan [1]. 
Optimal sharoitlar tanlangan: pH = 4; V = 20 ml; m
sorb
= 0,05 g va sorbsiya 
izotermasi chizilgan. Desorbsiya jarayoniga har xil mineral kislotalraning ta’siri 
o‘rganilgan (HClO
4
, H
2
SO
4
, HNO
3
, HCl) va desorbent sifatida 2 M li HNO
3
tanlangan. Toriyni ajratish darajasi 92 % ni tashkil qilgan. Ishlab chiqilgan usul 
dengiz suvi tarkibidagi toriy ionini aniqlashga qo‘llanilgan. Adabiyotlardan 
ma’lumki, toriyni siyrak va siyrak-yer metallaridan ajratish va aniqlashda bir qancha 
organik reagentlardan foydalanilgan. Tanlab tasir etuvchan organik reagentlardan 
foydalanish aniqlash jarayonini tezlashtirishga va iqtisodni tejashga olib keladi. 
Amperometrik usul noaniq konsentratsiyadagi moddani aniqlashda titrlashga 
asoslanganligi, solitirma eritmalar talab qilinmasligi jihatidan bir necha marta 
ekspresslik 
namoyon 
qiladi. 
Bunda 
titrant 
sifatida 
2,7-dinitrozo-1,8-
digidroksinaftalin-3,6-disulfokislota kabi sezgir organik reagentni qo‘llash, 
sezgirlikni bir necha marta oshishiga sabab bo‘ladi. 
Amperometrik titrlash jarayonida organik reagentning elektrooksidlanishi 
xossasini bilish muhim hisoblanadi, chunki organik reagent elektrod potensialining 
o‘zgarishini 
ta’minlaydi. 
2,7-dinitrozo-1,8-digidroksinaftalin-3,6-disulfokislota 
eritmasini porshenli mikro pipetkaga solinib, kislota-asos xossasi turlicha bo‘lgan
muhitda elektrooksidlanish xossalari tekshirildi. 
2,7-dinitrozo-1,8-digidroksinaftalin-3,6-disulfokislota reagenti universal bufer 
pH 2,82 da titrlash egri chiziq qirrali ekanli aniqlandi, bu esa ekvivalent nuqtani 
aniqlash imkoniyatini beradi. 
Tabiatiga ko‘ra turlicha bo‘lgan fon elektrolitlar va bufer aralashmalarning рН 
1-12 da ta’sirini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, toriy ioni etarli darajada kuchli kislotali 
muhitlarda yaxshi titrlanadi (pH 1,18-5,86), neytral va asosli muhitlarda – 
ishlatiladigan reagentlar bilan beqaror kompleks birikmalar hosil qiladi va yetarlicha 
yaxshi titrlanmaydi[2]. Toriy(IV) ionini 2,7-dinitrozo-1,8-digidroksinaftalin-3,6-
disulfokislota eritmasi yordamida aniqlash usulining selektivlik darajasini baholash 
maqsadida, hamda sezgirligini oshirish imkoniyatini tekshirish uchun titrlanadigan 
eritmaga begona yo‘ldosh kationlar kiritildi, begona kationlarning miqdori ortib 
borish tartibida bir qator titrlashlar o‘tkazildi.

---

51 
Halaqit beruvchi ionlar sonini kamaytirish hamda usulning tanlab ta’sir 
etuvchanligini oshirish maqsadida ekstraksiya usulini qo’llash mumkin. Bunda 
ekstragent sifatida trioktilfosfinoksidning toluoldagi eritmasi, nitrat va xlorat kislota 
eritmalaridan foydalanildi va natijalar quyidagi jadvalda keltirildi.
1-jadval