Магистрлик диссертациясининг қисқача

1-жадвал. Тижорат банклари кредит қўйилмаларининг тармоқлар бўйича улуши⁸

Кўрсаткичлар номи	01.01.2020 й.		01.01.2021 й.		Ўзгариши, фоизда
	млрд. сўм	улуши, фоизда	млрд. сўм	улуши, фоизда
Жами кредитлар	211 581	100%	276 975	100%		30,9%
Саноат	75 636	35,7%	102 162	36,9%		35,1%
Қишлоқ хўжалиги	17 205	8,1%	28 081	10,1%		63,2%
Қурилиш соҳаси	5 930	2,8%	7 380	2,7%		24,4%
Савдо ва умумий хизмат	14 480	6,8%	19 916	7,2%		37,5%
Транспорт ва коммуникация	23 516	11,1%	26 626	9,6%		13,2%
Моддий ва техник таъминотни ривожлантириш	3 302	1,6%	3 962	1,4%		20,0%
Уй-жой коммунал хизмати	2 512	1,2%	3 759	1,4%		49,7%
Жисмоний шахслар	39 934	18,9%	54 888	19,8%		37,4%
Бошқа соҳалар	29 065	13,7%	30 201	10,9%		3,9%

Хусусан, юқоридаги жадвал маълумотларидан кўришимиз мумкинки, 2021 йилнинг 1 январь ҳолатига тижорат банклари кредит қўйилмаларининг 36,9 фоизи саноат, 19,8 фоизи жисмоний шахслар, 10,9 фоизи бошқа соҳалар, 10,1 фоизи қишлоқ хўжалиги соҳасига, 9,6 фоизи транспорт ва коммуникация соҳаси, 7,2 фоизи савдо ва умумий хизмат кўрсатиш соҳаси, 2,7 фоизи қурилиш соҳаси, 1,4 фоизи моддий ва техника таъминотини ривожлантириш, 1,4 фоизи уй-жой коммунал хизмати соҳаси ҳиссасига тўғри келмоқда.

1-диаграмма. Тижорат банклари кредит қўйилмаларининг
2022 йил 1 январ ҳолатига кўра тармоқлар бўйича улуши⁹
1-диаграмма маълумотларидан яққол кўрини турибдики, 2022 йилнинг 1 январь ҳолатига тижорат банклари кредит қўйилмаларининг жами ҳажми 326 386 млрд. сўмни ташкил этиб, шундан, 36,0 фоизи саноат, 21,3 фоизи жисмоний шахслар, 10,7 фоизи қишлоқ хўжалиги соҳасига, 10,0 фоизи бошқа соҳалар, 8,8 фоизи транспорт ва коммуникация соҳаси, 8,4 фоизи савдо ва умумий хизмат кўрсатиш соҳаси, 2,8 фоизи қурилиш соҳаси, 1,2 фоизи моддий ва техника таъминотини ривожлантириш, 0,7 фоизи уй-жой коммунал хизмати соҳаси ҳиссасига тўғри келмоқда.
Юқоридаги маълумотларини таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, 2021 йилда тижорат банклари кредит қўйилмаларининг иқтисодиёт тармоқлари бўйича савдо ва умумий хизмат, саноат, қишлоқ хўжалиги, қурилиш соҳаси, транспорт ва коммуникация, жисмоний шахслар, бошқа соҳаларда ўсиши, моддий ва техник таъминотни ривожлантириш, уй-жой коммунал хизмати соҳаларида эса пасайиш кузатилмоқда.
Бироқ, мамлакатимиз тижорат банклари кредитлаш фаолиятини олиб боришда бир қанча қийинчилик ва муаммоларга дуч келмоқда. Айниқса, бугунги кунда тижорат банкларининг даромад келтирувчи активларининг асосий қисмини ташкил этувчи кредитлар орасида муаммоли активларнинг мавжудлиги сезиларли бўлмоқда.
Банклар жалб қилинган маблағлардан асосан кредит бериш сифатида фойдаланар экан, бунда нафақат даромад олиш, балки маблағларни “кредит олувчи” дан тўлалигича ундириб олиш масаласини олдиндан белгилаб олиши зарур. Чунки, банк сармоя эгаси сифатида сармояни эмас, балки сармоядан фойдаланиш ҳуқуқини маълум бир шарт ва устама фоизлар билан сотади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек, “муаммоли кредитларни қайтариш банкларнинг имкониятларини янада кенгайтиришини, уларни ундириш бўйича банклар, қарздор корхоналар, компания ва уюшмалар, ҳудудлар раҳбарлари биргаликда иш олиб бориши зарурлиги лозим”¹⁰.
Банклар фаолиятида муддати ўтган қарздорликларнинг умумий миқдори NPL (ингл. “Non-performing loan” сўзидан олинган бўлиб, “ишламайдиган кредит” маъносини англатади) кўрсаткичи билан ўлчанади.
Ўзбекистон Республикасида тижорат банкларининг кредит портфелида муаммоли кредитлар динамикасини кўриб чиқамиз.