Магистрлик диссертацияси (МД) мавзуси: Гендер тенглиги муаммоларини ўрганиш ва тадқиқ қилишда картографик методдан фойдаланиш масалалари

Гендер статистикаси ва уни таҳлили

Гендер статистикаси бу - аёллар ва эркакларнинг гендер нуқтаи назаридан фарқини аниқлаш ва буни тизимли равишда ўрганиб бориш учун, аёл ва эркакларнинг муҳим аҳамиятга эга бўлган барча йўналишлардаги ҳақиқий ўрнини ҳолисона акс эттирувчи статистика ҳисобланади.

Гендер статистикаси инсон тўғрисида маълумотлар йиғиладиган барча статистик мавзуларга дахлдор бўлиб, қуйидагиларни ўз ичига олган бўлади:

• 
  жинсий таркиби бўйича маълумотлар;
  
• 
  гендер масалаларини (гендер кўрсаткичларини) акс эттирувчи статистика;
  
• 
  статистиканинг барча соҳаларига гендер ёндашувини жорий қилиш.
  

Гендер статистикаси тушунчасининг таянч нуқтаси бўлиб, икки тушунча яъни, “жинс” ва “гендер” тушунчалари ўртасидаги фарқ назарда тутилади. Айрим ҳолларда ушбу тоифалар (жинс – эркак, аёл; ва гендер – маскулин, фемин) бир хил мазмундаги тушунчалар сифатида акс эттирилади. Лекин бу ундай эмас:
Жинс – аёллар ва эркакларнинг ўзгартириб бўлмайдиган нисбий биологик фарқларини ифодаловчи терминдир. Жинс олдиндан тўла белгиланган, универсал ва вақт ўтиши билан ўзгармайди.
Гендер, ёки ижтимоий жинс – аёллар ва эркаклар ўртасидаги ўзгарувчан ижтимоий-маданий фарқларни, ролларни, ахлоқ андозаларини, “табиий” (“туғма”) бўлмаган, яъни жамоат тасаввуридаги меъёрлар ва анъаналар асносида улар томонидан ўзлаштирилган сифат ва бошқа таърифларни ифодаловчи терминдир. Аёллар ва эркакларга ҳос бўлган тушунчалар тўғрисидаги аёл ва эркакларнинг тасаввури, турли соҳаларда вақт ўтиши билан ўзгариши мумкин (ўзгармоқда ҳам).
Гендер тенглик – эркаклар ва аёллар ижтимоий соҳада тенг тарзда аҳамиятга, тенг ҳуқуқ ва масъулиятга, хамда тенг шароитларга (манба ва имкониятларга тенг тарзда эришиш) эга бўлсалар ва улардан қонунда белгиланган тарзда расмий тенглик (“ҳужжат асосидаги тенглик”) асосида фойдалана олсаларгина, тенглик ўз аксини топади.
Гендер статистикаси нима учун керак? Гендер статистикаси кўп мақсадлар учун ҳизмат қилади, лекин биринчи навбатда, у аёл ва эркакларнинг турли ҳолатлари ва шароитларига тааллуқли бўлган яширин муаммоларини аниқлаш учун керакдир. Шунга кўра гендер статистикаси муваффақиятли режалаштириш, манзиллиликни кучайтириш, самарали мониторинг юритиш ва ривожланиш дастурларининг таъсирини баҳолаш учун зарурдир. Шуни инбобатга олган ҳолда, гендер статистикаси – адолат ва тенгликни илгари суриш, шунингдек аҳолининг барча гуруҳлари ҳаёти даражасини яхшилаш учун хизмат қиладиган воситадир. Шу тариқа, гендер статистикаси барқарор ва ҳар томонлама ривожланиш ва иқтисодий ўсишга ўз ҳиссасини қўшади.