Magistratura bólimi ximiya texnologiya fakulteti organikalíq hám organikalíq emes kafedrasi

Qatti zatlardi tazalaw
Zattiń qatti jaǵdayi sol zattiń formasiniń turaqliliǵi, basqa bólekshelerdiń aralaspawi menen xarakterlenedi. Qatti zatlar kristalliq reshetkaǵa iye, olardi buziw ushin (misali, eritkende, vozgozkalaǵanda) belgili muǵdarda energiya sarp etiledi. Kópshilik organikaliq zatlar molekulyar kristall reshetkaǵa iye, bazi waqitlari ionliq yamasa xarakteri boyinsha soǵan uqsas du’zilistegi zatlarda ushirasadi.
Ayrim molekulyar kristall reshetkaǵa iye zatlar vozgonkalaniwǵa (qizdirǵanda qatti halinan birden puw halina ótiw qubilisi) uqipli boladi hám olar usi usil menen tazalaniwi mu’mkin. Taza zatlarǵa iye boliw ushin házirgi waqitta zonali balqitiw usili qollanilmaqta. Bul usildi balqiw temperaturasinda tarqalip ketpeytuǵin zatlar ushin ǵana paydalaniwǵa boladi. Qatti zatlardi laboratoriya jaǵdayinda tazalaw usillarinan biri – qayta kristallaw usili bolip tabiladi.
Qayta kristallaw
Zatlardi ajiratip aliw hám qayta tazalawdiń qayta kristallaw usili zatlardiń eriwsheńliginiń hár qiyliliǵina tiykarlanǵan. Bul usilda kerekli zat ju’dá toyinǵan eritpeden kristall halinda ajiratip alinadi, al qosimsha aralaspalar eritpede qaladi.
Qaynaw temperaturasi tómen bolǵan (100ºC qa shekem) eritkishlerdi paydalanǵanda suw menen qizdirilip turilatuǵin Babo voronkasin qollaniw qolayli hám qáwipsiz. Filtr qaǵazi menen u’skenelengen voronka qoyilgánnan keyin qizidiriwdi bslaw kerek, bolmasa shiyshe voronka sinip ketiwi mu’mkin. Sonday – aq voronka eritkishtiń kóp muǵdarda puwlanip ketpewi ushin jabiwshi shiyshe menen jabilǵan boliwi kerek.
Barliq jaǵdaylarda eritiletuǵin zattiń balqiw temperaturasi eritkishtiń qaynaw temperaturasinan shama menen 10ºC tan joqari boliwi kerek. Záru’r bolǵan tazaliqtaǵi zatti aliw ushin qayta kristallaw bir neshe ret qaytalanadi. Bunda eritpe ju’dá áste suwitiladi. Belgili kólemdegi organikaliq eritkishlerdi qollanǵanda, zatti eritiw domalaq tu’pli, suwitqishqa tutastirilǵan kolbada alip bariladi. Bunda kóp muǵdardaǵi suyiqliqtiń puwlanip hám janip ketiwiniń aldi alinadi.
Qayta kristallaw juwmaǵinda bólinip alinatuǵin shókpe eritpeden Byuxner voronkasi járdeminde ajiratip alinadi. Bunda voronkaniń tu’bine oniń diametrinen kishirek filtr qaǵazi qoyiladi hám vakuum payda bolǵannan keyin filtrlenetuǵin shókpe voronkaǵa salinadi. Filtrlenip bolǵannan keyin shókpe az muǵdardaǵi taza eritkish penen juwiladi hám qaytadan filtrlenedi. Shókpeniń kristallaniw razmerine baylanisli hár qiyli qaǵaz filtrlerin yamasa Shott filtrlerin paydalaniw mu’mkin.
Filtrlew processi qansha jaqsi ótiwine qaramastan, filtrlengen kristalldiń quraminda eritkishtiń az muǵdari boladi. Soniń ushin tazalanǵan zat qurǵatiliwi kerek. Zattiń hám eritkishtiń qásiyetlerine baylanisli zat qádimgi temperaturada hawada, eksikatorda, vakuum eksikatorda yamasa joqari temperaturada qurǵatiw hám vakuumli qurǵatiw shkaflarinda qurǵatiladi. Eksikatorda qurǵatiw eritkishti ózine sińdiriwshi birikpeler járdeminde iske asiriladi.