Магистратура бўлими 5А410501 “Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва дастлабки ишлаш технологияси” М19-20 гурух магистранти

ИИИ Боб
3.1 10 тонна Товар донни қабул қилиш, сақлаш ва тозалш.
Донни қабул қиладиган корхоналарга жамоа ва давлат хо`жаликларидан юздан ортиқ турли бошоқли, дуккакли, мойбоп ва эмга мўлжалланган o`симликларниг дон ва уруг`лари jo’натилади. Бу маҳсулотларнинг сифат ко`рсаткичлари, технологик ва эмбоплик хоссалари доншунослик ва биохимия курсларида ко`риб чиқилади. Лекин катта дон партияларини нобуд қилмасдан сақлашни ташкил қилиш учун уларнинг сақлаш об`екти сифатида ҳарактеристикасини билиш зарур.
Омборларга тушадиган дон партияларининг ташки куринишига (ботаник оиласи, ko’риниши, тури ва нави, шунинигдек сифат ко`рсаткичларига) нисбатан ҳар хил эканлигига қарамасдан, уларнинг хоссалари сақлаш обйэкти сифатида бир-бирига яқиндир. Бу ҳолат сақлашда турли дон партиялари учун деярли бир хил технологик амаллар ва сақлаш режимларини қо`ллашга имкон беради.
Бу умумий хоссалар билан бир қаторда алохида дон партияларининг ботаник белгилари, устиришнинг ўзига хос хусусиятлари, йигиштириб олиш ва ташиш билан боғлиқ бо`лган махсус хоссалари ҳар кузда тутилади. Ташки белгилари ва сифат ко`рсаткичлари бо`йича бир хил бо`лган дон массасига дон партияси дейилади. Дон қабул қилиш корхоналарига дон партиялар билан келиб тушади. Бироқ диққат билан текширганда биз шунинг гувохи бўламизки, дон партияси o’зида талайгина қисмлар мажмуасини намоён қилади. Хатто, дон массасининг асосий қисми ҳар доим бир хил бўлавермайди. Дон турли o’лчам, то`лиқлик, 1000 та дон массаси, зичлик, намлик ва бошқаларга эга бо`лади. Бунақа турли-туманлик о`симлик мева ва уруг`ларининг o’зига хос шаклланиши ва ривожланишининг оқибати бо`либ ҳисобланади.
Мева ва уруг`ларнинг гуллашда пайдо бўлиши турли вақтга то`г`ри келади. Бинобарин, буг’дой ва жавдар бошог’ининг гуллаши унинг ўрта қисмидан, тарик ва сулида юқори қисмидан, no’хат ва эмбоп дуккакли о`симликларда эса пастда жойлашган гуллардан бошланади. Одатда энг тўлакон дон гулдоннинг эрта гуллайдиган қисмидан олинади.
Дон массаси компонентлари. Дон массасига асосий тур дон билан биргаликда ҳар доим бошқа аралашмалар: бошқа тур о`симлик уруг`лари ва ифлослантирувчи о`симлик уруг`лари, органик ва минерал чанг ва хоказолар ҳар тушиб колади.Бу аралашмаларнинг миқдори ва сифат таркиби агротехника тарзи,ҳосил йигим-теримининг ташкил қилиниши ва усулидан боғлиқ.
Асосий тур дон ва барча аралашма гуруҳлари талайгина миқдордаги микроорганизмларни узида сақлайди. 1 гр дон массасида ун ёки юз минглаб, ба`зан эса миллион экземпляр микроорганизмлар топиш мумкин. Шундай қилиб, микроорганизмлар-дон массасининг мукаррар юлдоши, унинг таркибий қисми, ма`лум шароитда улар доннинг хоати ва сифатига мунтазам та`сир ко`рсатади.
Дон ва аралашмаларнинг шакл ва улчами бо`йича бир хил эмаслиги дон массасидаги қаттик жисмлар орасидаги оралиқ-дон оралиги фазоси, bo’шлиқ пайдо булишига олиб келади.
Дон оралиги фазосини тулдирувчи хаво мунтазам равишда дон массасининг ҳарма компонентларига та`сир қилиб, узининг таркиби, ҳарорати ва хатто босими билан атмосфера хавосидан фарк қилиши мумкин. Шундай экан дон оралигидаги хавони ҳар дон массасининг таркибий қисми деб айтиш мумкин.
Шундай қилиб, дон массаси таркибига қуйидаги ташкилий қисмлар киради:
- Бир-биридан йириклиги, то`лиқлиги ва ҳолати билан фарк қиладиган асосий тур дони (уруг`и), ба`зан эса бошқа о`симлик тури дони (уруг`и), кайсики кулланилиши, ҳарактери ва бахоланиши билан асосий тур донга ухшайди;
-микроорганизмлар;
-дон оралиги фазосидаги хаво;
Бу доимий компонентлардан ташқари, айрим дон партияларида зараркунанда ва каналар ҳар учраб туради. Уларнинг дон массасида учраши мақсадга номувфик ҳолат бо`либ, буни та`киб қилиш керак. Дон массасида узининг табиати бо`йича турли хоссаларга эга бо`лган юқорида ко`рсатиб утилган компонентларнинг булиши сақлаш пайтида албатта ҳисобга олиниши шарт.