Madaniyatshunoslik fani boshqa gumanitar fanlardan o‘ziga xos xusu-siyatlari bilan farq qiladi

 
(1483-1546), fransuz ruhoniysi Djon Kalvin
 
(1509-1564) va Tomas 
Myunser
 
(1490-1525) edi.
Tomas 
Myunser 
reformatsiyaning 
xalqchil 
qanotiga boshchilik qilib, uning xatti-harakatlari dehqon urushiga aylandi.
Reformatsiyaning aniq boshlangan sanasi Lyuter tomonidan Vitten-burgdagi 
cherkov eshigiga indulgensiyalarni sotishga qarshi qaratilgan 95 ta tezisni ilib 
qo‘ygan kun –
 
1517-yil 31-oktabr hisoblanadi. Martin Lyuter hukmdorlarga 
murojaat qilib, ulardan zambaraklar tayyorlash, yo‘llar qurish, ko‘priklar bunyod etish 
va boshqa ishlarga sarflanayotgan xara-jatlarning ma’lum qismini yoshlar ta’lim-
tarbiyasiga ham sarflashga chaqirdi. Uyg‘onish davridagi madaniyat, ilm-fan, 
savdo-sotiq yanada yuksa-lishini ta’minlagan omillardan biri bu davrda amalga 
oshirilgan buyuk kashfiyotlar bo‘ldi. Savdo-sotiq, ishlab chiqarish rivojlanib 
borayotgan Yevropa shaharlari bozorlariga Sharq mollari betinim yetkazilib 
turilgan va bu munosabatlar savdo ahliga katta daromadlar keltirgan. Ammo turklar 
Vizantiyani zabt etgach, Sharq mamlakatlari bilan savdo-sotiq alo-qalari qiyinlashdi, 
narx-navo ko‘tarildi. Natijada Hindiston, arab mamla-katlari, Xitoy kabi mamlakatlarga 
olib boradigan dengiz yo‘llarini qidirish avj oldi. 
3. 
Yevropa Uyg‘onish davrining daholari: Leonardo da Vinchi, Rafael, 
Mikelanjelo va boshqalar
 
Reformatsiya xristian dinidagi yangi oqim – protestantizmning paydo 
bo‘lishiga olib keldi. Protestantizmning eng asosiy tamoyillaridan bi-ri xristian 
dinining dastlabki davrlaridagi sofligiga erishish edi. O‘rta asrlar-dan amal qilina 
boshlangan qator an’analar, urf-odatlar protestantlar to-monidan ortiqcha va 
noto‘g‘ri deb topildi. Ular xristian dinidan chetla-nishga olib keladi, degan g‘oya 
ilgari surildi. Jumladan, reformatsiya davrida aynan diniy mavzulardagi qator 
pyesalar taqiqlandi. Protestan-tizm ikonalarga sig‘inishni ham qoraladi. Ikonalarga 
sig‘inish deyarli butlarga sig‘inish bilan tenglashtirildi. Ammo protestantlar tasviriy 
san’atni unchalik qoralamadilar. Haykaltaroshlik, tasviriy san’at dunyoviy xarak-terga 
ega bo‘la bordi. Ularda diniy mavzular yakkahokimligiga chek qo‘yila boshlandi. 
Shu boisdan aynan Uyg‘onish davrida san’at sohasi-da buyuk daholar yetishib 
chiqa boshladi.
15
Qadimgi va o‘rta asrlar G‘arbiy Yevropa falsafasi. 185-bet.

---

81 
Leonardo da Vinchi
.
Florensiyalik Leonardo da Vinchi (1452-1519-yillar) 
Italiyadagi uyg‘onish davri madaniyatining eng buyuk arbobi edi. U yoshligidan 
yaxshi bilim oldi. U buyuk olim, iste’dodli haykaltarosh me’mor, muhandis, shoir 
va rassom bo‘lib yetishdi. 
1482-1490-yillari, eng unumli davrini u Milanda o‘tkazdi. Uning lo-yihasi 
bilan Milan shahrini ichimlik suvi bilan ta’minlaydigan katta ka-nal qurildi. 
Leonardo da Vinchi 1499-yilda Milandan Venetsiyaga va 1503-yilda 
Florensiyaga qaytdi. Bu yerda u kanallar, uchar apparatlar loyihalarini chizdi. 
Olim, shuningdek, anotomiya, geologiya, gidravlika va mexanika sohalarida ilmiy 
tadqiqotlar olib bordi. «Monna Liza» («Djokonda») surati Leonardo da Vinchini butun 
dunyoga tanitdi. «Monna Liza» – yosh ayol portreti, hozirgi kunga qadar san’atning shu 
sohasidagi eng mashhur asaridir. Rassom bu suratda yosh ayolning tashqi 
qiyofasinigina emas, balki uning ichki dunyosini, kechinmalarini va kayfiyatini ajoyib, 
sirli tarzda aks ettirib bergan. Asarda ma’naviy va jismoniy go‘zallik, xususiylik va 
umuminso-niylik vobastaligi, o‘zaro muvofiqlashuv mahorat bilan tasvirlangan. 
Uning 500 yil muqaddam yaratilganiga qaramasdan, tasvirdagi timsol yuzasidan 
bahslar davom etmoqda. Ayrim mutaxassislar rassom asarida o‘zini tasvirlaganini 
qayd etadilar. Tasviriy san’atda ma’lum soniyadagi, aniq bir holat tasvirlanadi. 
Ammo Leonardo da Vinchi asarining o‘ziga xosligi, hayratlanarli jihati shundaki, 
tomoshabinda ayolning yuzidagi tabassum, uning nigohi har daqiqada o‘zgarib 
turibdi, degan fikr paydo bo‘ladi. Leonardo da Vinchi ijodi shunisi bilan 
qimmatliki, u ijodda o‘zini si-novchi, tajribachi sifatida namoyon qiladi. Ijod 
san’atkor uchun cheksiz izlanishlar yangidan yangi muammolar yechimini 
qidirishidan iborat edi. Tasvirdagi soyalar, ranglar hamohangligi, hatto bo‘yoqlar 
tarkibi beti-nim kuzatishlar, tajribalar, sinovlar natijasida yuzaga kelardi. Odamlar 
holatlarining, yuz ko‘rinishlarining turli shakldagi chizmalari fikrimiz tasdig‘idir. 
Har bir asarida musavvir qandaydir muammoning yechimini qidirar edi. Bu 
yechimning topilishi asar ustidagi faoliyati davom etti-rishga bo‘lgan qiziqishni 
susaytirardi. Aynan shu xususiyat Leonardo da Vinchining olim va 
mutafakkirligiga isbot bo‘la oladi. Alloma o‘ziga xos tafakkur tizimini ishlab chiqdiki, 
natijada uning qator ilg‘or g‘oyalari (sa-molyot, vertolyot loyihalari) keyingi, yangi 
davrlarda XIX-XX asrlarda ro‘yobga chiqdi. Leonardo da Vinchi 1519-yil 2-
mayda vafot etdi. Aytishlaricha, u o‘limi arafasida yonida bo‘lgan Fransiya qiroli 
Fransisk I ga odamlar uchun juda kam xizmat qilganligini aytib, uzr so‘ragan. 
Uyg‘onish davrining buyuk arboblaridan biri haykaltarosh, rassom, me’mor, harbiy 
muhandis va shoir Mikelanjelo Buanarotti (1475-1564-yillar) edi. 
Mashhur rassomning Vatikandagi Sikstin kapellasidagi suratlari soni 700 ga 
yaqin bo‘lib, u uzunligi 40, eni 13 va balandligi 20 metrli xonada chizilgan. 
Mikelanjelo 4 yil davomida mashaqqatli mehnat qilib, 1512-yil kapella 
freskalarini tantanali ochishga tayyorlaydi. Uning haykaltarosh sifatida yaratgan 
eng buyuk ishlaridan biri g‘oyat katta marmar toshga Dovud haykali edi. 
Marmartoshdan qilingan haykalning balandligi 5,5 metr bo‘lib, zamondoshlari uni 
«gigant» deb atashadi. Mikelanjelo bu hay-kalda dahshatli bir mahluqni yakkama-
yakka jangga tosh bilan urib o‘ldir-gan afsonaviy cho‘pon (bolani) yigitni tasvirlagan. 
Florensiyaning marka-ziy maydoniga o‘rnatilgan David haykali o‘sha vaqtdan 

---

82 
buyon shahar-ning homiysi hisoblanib kelinadi. Umrining oxirida Mikelanjelo 
me’morchilik bilan shug‘ullanadi. Rimda Pyotr soborining juda katta gumbazi 
loyihasini tuzgan, u avliyo Pyotr Sobori qurilishini nihoyasiga yetkazadi. Sobor 
uyg‘onish davrining eng katta na-munasidir. Gumbazning balandligi 132 metr, uni 
ustunlar ko‘tarib turgan. Italiyaning buyuk rassomlaridan biri Rafael Santi (1483-
1520-yillar) edi. U o‘zining qisqa, lekin mazmunli umrida insonni, uning go‘zal 
qal-bini, aql-zakovatini, olijanobligini tasvirlashga intildi. Rafael Santi kichkina 
Urbino gersogligida saroy rassomi oilasida tug‘ildi. U 1504-yili Florensiyaga keladi. 
Shu yerda u o‘zining qator mash-hur suratlarini-«Madonna»larini chizdi. Oradan 4 yil 
o‘tib Rafael Santi Rim-ga boradi. Rassom Rim papasi Yuliy II ning buyurtmasiga 
binoan uning saroyi-dagi dam oladigan xonalarni bezashga tushdi. Vatikanda 
ishlash bilan birga u qator tasviriy asarlar, portretlar chizdi.