Маданиятнинг барча ўзига хосликлари киради

Паруас халқлари (Янги Гвинея)

Янги Гвинея ороли ҳозирда 2 қисмига бўлинади: Навқирон Папуа-Янги Гвинея давлатининг шарқий ҳудуди ва Ғарбий. 4 млн аниқроқ аҳолининг 9/10 папуаслар ташкил қилади. Этнографлар орол аҳолисини 700 га яқин этносларга бўладилар. Энг йирик тил оиласи бу трансянгигвинея бўлиб, унда 85 % аҳоли ва 7 % папуас аҳолиси торичелли типларида гаплашишади. Энг йирик этнослар: энга 250 минг, чимбу 220, камоно 110 минг кишини ташкил этади. Антропологик жиҳатдан Янги Гвинеянинг туб австролоид аҳолиси оролнинг ном жиҳатидан мансуб этно-лингвистик гуруҳ билан 2 асосий турга бўладилар: папуас ва миланезия 2 тур учун ҳам баданнинг қоралиги характерлидир, сочлари жингалак, лаблари қалин, бурунлар энли, аммо папуас туридаги вакиллар юзларининг ингичкалиги, бурунларининг қарчигайлиги билан ажралиб туради. Хўжалик фаолиятида папуасларнинг катта қисми австралияликлардан фарқли ўлароқ мотига деҳқончилиги шуғилланганлар. Улар тароямс, батат банан, шакарқамиш, кокос ва саго пальмаси нон дарахтини етиштирар эдилар. Ҳозирда Европа маданияти кенг ривожланган. (картошка, картошка дарахти, дукакли ўсимликлар).

Анъанавий қуроллар болта, ингичка курак, қозиқ бўлган. Уй ҳайвонларидан папуаслар чўчқа, товуқ ва итларни кўпайтириш билан шуғилланган. овчиликда пайза, камонлардан фойдаланишган. Улар ёввойи чўчқаларни падуар, майда қушлар, кускус, эчкимар, илонларни овлар эдилар. Балиқчилик нисбатан кам ривожланган. Ҳунармандчилик деҳқончиликдан ажралмаган. Асосий уй-рўзғор буюмлари дарахт ва тошдан қўлда ясалар эди. Ҳозирга қадар папуаслар ўзлари қайиқ, меҳнат қуролларининг бир қисмини кийим ва уй-рўзғор буюмларини ясайдилар. Кўриб турганимиздек, папуасларнинг хўжалиги қўл деҳқончилигидир. Папуас қишлоқларининг кўпчилиги 100-150 кишидан иборат. 100 кишилик қишлоқлар камдан-кам учрайди. Эркаклар уйлари сақланиб қолган. Турар жойлари қозиқоёқли. Уй поллари бамбук дарахтидан дарахт пўстлоқларидан қилинган. Томлари пальма дарахти барглари билан қопланган, доирасимон шаклда. Янги Гвинеянинг анъанавий турар жойлари бугунги кунгача сақланиб қолган.
Папуас эркакларининг анъанавий кийимлари уриб ишланган дарахт пўстлоғидан тайёрланган боғич бўлиб, уни тос сон бўйлаб бир неча марта айлантириб оёқ орасидан тушириб қўйишган. Аёллар кийими ўт ёки ўсимлик толаларидан тайёрланган юбка булган. Тақинчоқларни папуасларда асосан эркаклар тақиб юришган. Бу билакузук маржон, ўзига хос зирак, бурунга тақиладиган тақинчоқлар эди. Миклухо – Маклай ўзининг кундаликларида ёзишича, у бўш консерва идишидан зирак ясаган ва шундан сўнг ушбу зирак турига кўплаб буюртма тушган. Татуироока ва бананни бўяш ҳам безак турига кирган. аёлларда безак ва тақинчоқлар кўп учраган. Таомлар оддий асосан ўсимликлардан тайёрланган. Гўшт кам истеъмол қилинган. Таомни очиқ оловда тайёрлаганлар. Оловни ишқалаш йўли билан қўлга киритадилар. Тузни кулдан олишган. Папуасларнинг жамияти ўзгача мураккаб бўлган, бошқа анъанавий (герман, славян) қабилаларникига ўхшамас эди. Улар яъни папуасларда қабила йўлбошчилари бўлмаган. Улар фақатгина тил бирлиги ва маданияти билан боғлиқ эди. Уларда патриархал уруғ мавжуд эди. Бир неча уруғ фратрияга бирлашган. Папуас уруғи жамоа билан узвий боғланган. Роро қабиласида уруғнинг ҳар бир қисми ўзининг эркак уйларига эга. Папуасларда жамоа 3 асосий гуруҳга бўлинган.
1 – уруғчилик жамоаси
2 – итороген жамоа (гетяра – енгилтак аёл) бундай жамоада хўжалик йирик оилалар билан олиб борилади.
3 – Қўшничилик жамоаси – бу европаликлар билан алоқа қилиш натижасида вужудга келган. Битта жамоада туғилган одамлар бир-бирлари билан қон-қариндошлик жиҳатидан боғланган. Улар бир-бирларига мурожаат қилганларида қуйидаги атамаларни ишлатадилар: “ака-ука”, “опа”, “ота”, “она”, “ўғил”, “қиз”, “буви”, “невара”. Масалан, Вабаг районидаги Копен қишлоғида Редогам исмли папуас 13 та аёлга нисбатан “она” сўзини, 10 та аёлга “опа” 18 та эркакка нисбатан “ака” сўзини ишлатган. Папуасларнинг анъанавий эътиқодлари турли ҳил, айрим қабилаларда тотемизм сақланиб қолган. Магия кенг тарқалган. Миссионерларни фаолияти туфайли папуаслар христианликка ўта бошлаган.