Тил классификацияси.
Тил албатта асосий этник белги ҳисобланади. У орқали халқни келибчиқиши, қон-қариндошлигини аниқлаш осонроқ.
Тилшунослар тил классификациясининг 2 та усулидан фойдаланадилар, яъни морфологик ва генеологик.Марфологик классификация этнография фани учун кўп маълумот бера олмайди. Генеологик классификация эса тиллар ўртасидаги қариндошлик алоқаларини, қисман эса халқлар орасидаги яқинликни аниқлашга ёрдам беради. Масалан, олтой тиллари, ўзбек ва қозоқ яқинлиги ёки анча узоқ қариндошлик алоқалари. Шу каби жараённи хинд-европа тил оиласида ҳам кузатиш мумкин.Тилшунослар тил оиласи деб алоҳида қариндошлик ёки унинг келиб чиқиш жамоаси мавжуд бўлган гуруҳларга айтадилар. Ер юзида 2700 тил мавжудлиги аниқланиб, уларни 10 та тил оиласи бирлаштиради. Булар ҳинд – европа, семит-хамит, урал – олтой, хитой – тибет, малайя – полинезия, дравид, мунда, банту, кавказ, мон-кхмер.
Грамматик тузилиши бўйича хинд – европа тили флектив ҳисобланади. Семит-хамит тил оиласи Шимолий Африка ва Жанубий-Ғарбий Осиё халқларида кенг тарқалган. Ушбу тилларда ер юзида энг қадимги бўлган Миср ва бобил ёзма ёдгорликлари ёзилган. (IV-III эр.авв.). У бир неча гуруҳларга бўлинади: семит, бербер, кушит. Грамматик тузилиш бўйича семит – хамит тил оиласидаги барча тиллар френтив. Урал тил оиласининг фин – угор гуруҳи юқори Волга бўйида юзага келиб Венгриядан Финляндиягача ва Об дарёсигача ёйилган. Олтой тил оиласи уч гуруҳга бўлинган: туркий, мўғил, тангус. Туркий гуруҳ энг йириги бўлиб, Болқон ярим оролидан Кольм (ёқут) дарёсигача бўлган ҳудудни эгаллаган. Унга Ўрта Осиё халқлари, Кавказ (Поволожье) Жанубий Сибир олтой халқлари тиллари киради. Мўғил гуруҳига: Мўғлистон, Шимолий – Шарқий Хитой, Болтиқ бўйида яшовчи халқлар киради. Тунгус гуруҳига: манжурлар ва Шимолий Россиядаги кичик халқлар (эвенклар, нанайлар-голдлар) киради.Тузилиш бўйича урал-олтой тиллари агглютинацияланувчи тиллар ҳисобланади. Хитой-Тибет тил оиласида сўзлашувчилар Шарқий ва Жануби – Шарқий Осиё ҳудудди жойлашган. Географик жиҳатдан малайя-полинезия тил оиласи Ҳинд ва Тинч океани, Ғарбда Мадагаскардан Паска оролигача. Бу ерда катта қисмини ташкил этадиган Индонезия гуруҳи бўлиб, унга Ҳиндихитой ва мильгаш тиллари. Мадагаскар оролида яшовчи халқлар ва Микронезия, Меланезия, Полинезия оролида яшовчи халқлар тиллари киради. Дравид тил оиласи Ҳиндистоннинг жанубий қисми ва Цейлон оролининг унчалик катта бўлмаган қисмидаги ҳудудни эгаллайди. Ушбу тил тўғрисида қадим ёдгорликлар сақланмаган, аммо олимлар айтишича бир пайтлар у бутун Ҳиндистон ёки унинг катта қисмини Ҳимолай тоғларигача бўлган ҳудудни эгаллаган. Милоддан аввалги II минг йилликда орийларнинг кириб келиши дравидларни жанубга сиқиб чиқарган. Мунда гуруҳи Шарқий Ҳиндистоннинг катта бўлмаган қисмини эгаллайди. Ушбу тиллар қадимий ҳисобланади. Банту гуруҳи Африканинг жанубий жанубий қисмини эгаллаган. Мон-кхемер гуруҳи Ҳиндихитойда тарқалган. Шундай фаразлар борки мон-кхемер гуруҳининг Жанубий-Шарқий Осиё ва Океания гуруҳидаги тил гуруҳлари билан боғлиқ. Юқорида номи келтирилганлардан ташқари Америка ҳиндулари, Янги Гвинея оролидаги папуаслар, австралия оборигенларининг кўплаб тил оилалари мавжуд.
Do'stlaringiz bilan baham: |