Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

“Amir Temur qo‘shinining To‘xtamish ustidan g‘alabasi” 
kartinasi
113
.
 
“Alisher Aliqulov tasviriy san’at olamiga o‘tgan 
asrning 90-yillari kirib kel
di. Shu paytda o‘z ijodi tarixiy va jang 
janri bilan bog‘liq ekanligini belgilab oldi. O‘zbekistonni 
mustaqilikka erishishi yosh rassom ijodida yangi ufqlar ochdi. 
Aynan milliy tarix, boy ma’naviy va moddiy madaniyat an’ana
lari 
uning ijodi
da muhim rol o‘ynadi... Alisher ko‘p qiyofali 
kompozitsiya, voqelikni aks ettirishning realistik usuliga asosiy 
e’tibor beradi. Tasvir qismlarning aniqligi, ma
vzularga 
e’tibor, tarixiy voqealarni 
haqqoniy aks ettirishi uning ijodini far
qlab turuvchi jihat hisoblanadi”
114
.
Tasviriy san’at kartinasida mavzu ma’naviy aloqani mustahkalashda aso
siy vazifa 
hisoblanadi. A.Aliqulovning “Amir Temur qo‘shinining To‘xtamish us
ti
dan g‘alabasi” 
tarixiy kartinasi yuqoridagi fikrning tasdig‘i hisoblana
di. Optik qonunlarni aniq 
tushunish, rangning emotsional va ramziy jaranglashi bu tarixiy kartinani yaratish 
prinsipining asosini tashkil qildi. Bu kar
tinani o‘rganayotib ko‘
p qiyofali kartinadagi 
odamlarning harakati oltin kesishuvning asosini tashkil qilgan kompozitsiya markaziga 
yo‘naltiril
ganli
gini ko‘rish mum
kin. 
“Idrok etayotganning vazifasi tasviriy san’at 
ustasi asarga singdirgan axborotni anglashdan iborat, r
assom g‘oyasini anglashga 
xalaqit beradigan fovqulodda ho
sil bo‘ladigan tasavvurlar bundan mustasno. Tasviriy 
san’atda bi
rinchi navbatda kompozitsiya tuzilishi muhimdir, ikkinchidan, mavzuning 
butun
ligi e’tiborda bo‘
ladi. Kompozitsiya tuzilishining marka
zi ko‘pincha ma’na
viy 
markaz hisoblana
di”
115
. A.Aliqulov o‘zining jang kartinasi tasvi
riga ongli ravishda 
yondashdi, unda yorug‘lik rang tuzulishi va kompozitsiya rassom g‘oyasini to‘la ochib 
beradi. 
Kartinada Amir Temur jangchilari o‘ng tomonda to‘plangan. Chap tomonda 
To‘xtamishning yarador jangchilari, ular ham kompozitsiya markaziga qaragan. Kar
ti-
na markazida Amir Temur qo‘shini harbiy boshliqlari tomoshabin tomonga ot qo‘yib 
kelayotgandek. Qo‘llarida sarkarda tamg‘asi tushirilgan m
oviy xilpirayotgan 
bayroqlar. Ot ustida kelayotib ular zar naqshli qizil chodirni ag‘da
radilar va uning 
qubbasini tutib turgan suvoriylarni otdan yiqityapti. Bu tarixiy asarda kompozitsiya 
tuzish qoidalari ko‘zga tashlanadi.
Birinchidan, bu davr 
jangchilar o‘rta asrlar libosida, bosh kiyimida va qurollarda 
tasvirlangan. Xon uchun tikilgan chodir ham XIV asrga mos keladi. Ikkinchidan, 
jangchilarni etnik kelib chi
qishi ochiq ko‘rinadi. Jang keng sayxonlikda ro‘y beryapti. 
Uzoqdan Amir Temur 
zahira askarlari bilan ko‘zga tash
lanadi. Bundan mazkur tarixiy 
voqea ro‘y berayotgan maydonning cheki ko‘rinmaydi. Minglab jangchilar ko‘
targan 
chang-
to‘zon osmonni qoplagan. Ko‘pgina as
karlar
ning yuzida azob, og‘riq va qo‘rquv 
zohir. Rassom tari
xiy tasviriy san’at asariga xos bo‘lgan davr, ma
kon, maydon, 
psixologiya kabi barcha jihatlarni tasvir
lash imkoniga ega bo‘lgan. “Amir Temur 
qo‘shinining To‘xtamish ustidan g‘alabasi” kartinasi XX asr oxi
ri va XXI asr boshlari 
O‘zbekiston madaniyati
dagi xarb mavzusidagi tas
viriy san’at asaridir, bunda tarixiy 
janr o‘z rivojini topdi. Rassom A.Aliqulov bu asar haqida shunday degan edi:
113
Маматов У. Развитие исторического жанра в изобразительном искусстве Узбекистана. 
// Общественные Науки в Узбекистане. №3, 
- 
Т., 2011. с. 77–
80.
114
Илхомова С.
Штрихи к портрету художника Алишера Аликулова.
// art San
’
at.
Выпуск №4, 
01/10/2002.
115
Волков Н.Н. Композиция в живописи. –
М.: «Искусство», 1977. с. 24–
25.

---

111