107
3.2. Tasviriy san’atning tarixiy janridagi asarlarda aks ettirilgan
Amir Temur va temuriylar davri
“Madaniyat tarixi vazifasi avlodlar xotirasini uyg‘otib,
inson tafakkuri
ning eng
yaxshi mevalarini terish, shu
bilan zamondoshlarga o‘tmishdagi buyuk ijo
diyotning
eng yangi tomonlarini diqqat bilan o‘rganishga
imkon beruvchi mil
liy madaniyatni
boyitishdan iborat”
111
. 1990-
yillar oxiridan boshlab O‘zbekiston tas
vi
riy san’at ustalari
o‘zbek xalqi tarixining sol
nomasini yaratishga kirishdilar: M.Nabiyev, B.Jalolov,
J.Umarbekov, S.Abdullayev, T.Kuryazov, A.Ikromjonov, A.Mamatova, A.Aliqulov
singari
rassomlar Amir Temur, Jaloliddin Manguberdi, Alisher Navoiy,
Ahmad
Yassaviy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Bobur kabi o‘
zbek xalqining buyuk vakillari
obrazlarini yaratish ustida ish boshladilar.
Yan Geveliyaning “Yulduzlar
katalogi” gravyurasi X
VII asr.
“Mirzo Ulug‘bek va uning
maktabi” asari
112
: XV asrda
Samarqand
taxtiga
Amir
Temurning nabirasi, butun dunyoga
mashxur oli
m Mirzo Ulug‘bek
o‘tirdi. U Samarqand shahrini jahon
fani, madaniyati va ma’naviyati
markazlaridan
biriga
aylantirib
yubordi. Mirzo Ulug‘bek O‘rta
Osiyoda
birinchi
rasadxona
qurdirdi va o‘zining “Ziji Jaddiy
Ko‘ragoniy” asarida 1018
yulduz
va
ularning
jadvali
haqida
avlodlarga aniq ma’lumotlar qoldirdi. Olim Yan Geveliyaning XVII asrda nashr etilgan
“Yulduzlar katalogi” kitobida turli asrlarda yashagan butun dunyo astronomla
ridan
iborat buyuk olimlar yig‘ilishi tasvirlangan gravyura bor. Olimlar ma’bu
da Uraniya
boshchiligida o‘tirishibdi. Uraniyaning o‘ng tomonidagi faxrli jo
yi
da Mirzo Ulug‘bek
o‘tiribdi. Shu bilan gravyurada uni astranomiya, matema
tika va boshqa fanlar rivojiga
bebaho hissa qo‘shgan buyuk olim sifatida tan olin
ganligi ta
‘
kidlangan.
1996 yili rassomlar M.Azlarxo‘jayev, B.Olimjonov va Sh.Baxriddinovlar “Mirzo
Ulug‘bek va uning maktabi” deb nomlangan katta xajmdagi asar yaratdilar, asar O‘zR
FA Temuriylar davlat muzeyiga ko‘rgazmaga qo‘yilgan. Asar moybo‘yoq bi
lan
sintetik grunt ishlov berilgan matoga chizilgan. Kartina marka
zida Mirzo Ulug‘bek va
Ali Qushchi tasvirlangan. Ular kompozitsiyaning oltin kesishuvidan bir oz o‘ngda
joylashtirilgan. Xajm jihatdan katta bo‘lgan bu asarda kompozitsiya shakli va syujeti
uyg‘un holda idrok etiladi. Unda Mirzo Ulug‘bek maktabiga mansub bo‘lgan
astronom, matematik va faylasuf olimlar ishlagan muhit aniq tasvirlab berilgan.
111
Ахмедова Э.Р., Габидулин Р. Культурология мировая культура. –
Т., 2001. с. 245.
112
Маматов У. Исторические произведения изобразительного искусства конца ХХ и начала ХХ
I
века созданные
узбекскими художниками, отражающими науку в эпоху Темуридов. / Сборник научных статей:
Наука и Культура в эпохе Темуридов. Государственный музей Темуридов АН РУз. 2013. с. 75
-78.
108
Mirzo Ulug‘bekning qomati tomoshabinga nisbatan to‘rtdan uch qism burilib tu
-
ribdi. U qo‘llarini orqaga qilib o‘zining birodari va shogirdi Ali Qushchi
ning gaplarini
o‘ychan va diqqat bilan tinglayapti. Hukmdorning qomati o‘zining ulug‘
vorligi, botini
quvvati va afzalligi bilan tasavvur uyg‘otadi. U sho
girdining bar
cha savollariga o‘ylab
javob berayotganligini his qilish mumkin.
Mirzo Ulug‘bek boshida chetlari naqshlangan pat qadalgan oq salla. U yirik ol
tin-
simon islimiy naqshlari tushirilgan och zumrad
rangdagi shohona choponda
tasvirlangan. Libosning etaklari qizil oq rangli marmar yotqizilgan polga yirik
buklamlari bilan tegib turibdi. Ali Qushchi pushti shoyi xalat kiygan. U o‘ng qo‘lida
yulduzlar jadvali tushirilgan katta, och yashil rangdagi kitobni ushlab turibdi. Boshqa
qo‘li yuqoriga ko‘tarilgan. Ko‘rsatkich barmog‘i ishorasi
dan u hukmdorga matematik
hisob-kitoblar yoki yangi astronomik kashfiyotga tegish
li bo‘l
gan
muhim axborot
beryapti.
Do'stlaringiz bilan baham: