Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

 
J.Umarbekov. “Mirzo Bobur portreti”.
1996 yil.
110
Волков Н.Н. Композиция в живописи. –
М.: «Искусство», 1977. с. 24. 

---

107 
3.2. Tasviriy san’atning tarixiy janridagi asarlarda aks ettirilgan 
 
Amir Temur va temuriylar davri 
“Madaniyat tarixi vazifasi avlodlar xotirasini uyg‘otib, inson tafakkuri
ning eng 
yaxshi mevalarini terish, shu 
bilan zamondoshlarga o‘tmishdagi buyuk ijo
diyotning 
eng yangi tomonlarini diqqat bilan o‘rganishga imkon beruvchi mil
liy madaniyatni 
boyitishdan iborat”
111
. 1990-
yillar oxiridan boshlab O‘zbekiston tas
vi
riy san’at ustalari 
o‘zbek xalqi tarixining sol
nomasini yaratishga kirishdilar: M.Nabiyev, B.Jalolov, 
J.Umarbekov, S.Abdullayev, T.Kuryazov, A.Ikromjonov, A.Mamatova, A.Aliqulov 
singari rassomlar Amir Temur, Jaloliddin Manguberdi, Alisher Navoiy, Ahmad 
Yassaviy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Bobur kabi o‘
zbek xalqining buyuk vakillari 
obrazlarini yaratish ustida ish boshladilar.
Yan Geveliyaning “Yulduzlar 
katalogi” gravyurasi X
VII asr. 
“Mirzo Ulug‘bek va uning 
maktabi” asari
112
: XV asrda 
Samarqand 
taxtiga 
Amir 
Temurning nabirasi, butun dunyoga 
mashxur oli
m Mirzo Ulug‘bek 
o‘tirdi. U Samarqand shahrini jahon 
fani, madaniyati va ma’naviyati 
markazlaridan 
biriga 
aylantirib 
yubordi. Mirzo Ulug‘bek O‘rta 
Osiyoda 
birinchi 
rasadxona 
qurdirdi va o‘zining “Ziji Jaddiy 
Ko‘ragoniy” asarida 1018 yulduz 
va 
ularning 
jadvali 
haqida 
avlodlarga aniq ma’lumotlar qoldirdi. Olim Yan Geveliyaning XVII asrda nashr etilgan 
“Yulduzlar katalogi” kitobida turli asrlarda yashagan butun dunyo astronomla
ridan 
iborat buyuk olimlar yig‘ilishi tasvirlangan gravyura bor. Olimlar ma’bu
da Uraniya 
boshchiligida o‘tirishibdi. Uraniyaning o‘ng tomonidagi faxrli jo
yi
da Mirzo Ulug‘bek 
o‘tiribdi. Shu bilan gravyurada uni astranomiya, matema
tika va boshqa fanlar rivojiga 
bebaho hissa qo‘shgan buyuk olim sifatida tan olin
ganligi ta
‘
kidlangan.
1996 yili rassomlar M.Azlarxo‘jayev, B.Olimjonov va Sh.Baxriddinovlar “Mirzo 
Ulug‘bek va uning maktabi” deb nomlangan katta xajmdagi asar yaratdilar, asar O‘zR 
FA Temuriylar davlat muzeyiga ko‘rgazmaga qo‘yilgan. Asar moybo‘yoq bi
lan 
sintetik grunt ishlov berilgan matoga chizilgan. Kartina marka
zida Mirzo Ulug‘bek va 
Ali Qushchi tasvirlangan. Ular kompozitsiyaning oltin kesishuvidan bir oz o‘ngda 
joylashtirilgan. Xajm jihatdan katta bo‘lgan bu asarda kompozitsiya shakli va syujeti 
uyg‘un holda idrok etiladi. Unda Mirzo Ulug‘bek maktabiga mansub bo‘lgan 
astronom, matematik va faylasuf olimlar ishlagan muhit aniq tasvirlab berilgan. 
111
Ахмедова Э.Р., Габидулин Р. Культурология мировая культура. –
Т., 2001. с. 245. 
112
Маматов У. Исторические произведения изобразительного искусства конца ХХ и начала ХХ
I 
века созданные 
узбекскими художниками, отражающими науку в эпоху Темуридов. / Сборник научных статей: 
Наука и Культура в эпохе Темуридов. Государственный музей Темуридов АН РУз. 2013. с. 75
-78.
 

---

108 
Mirzo Ulug‘bekning qomati tomoshabinga nisbatan to‘rtdan uch qism burilib tu
-
ribdi. U qo‘llarini orqaga qilib o‘zining birodari va shogirdi Ali Qushchi
ning gaplarini 
o‘ychan va diqqat bilan tinglayapti. Hukmdorning qomati o‘zining ulug‘
vorligi, botini 
quvvati va afzalligi bilan tasavvur uyg‘otadi. U sho
girdining bar
cha savollariga o‘ylab 
javob berayotganligini his qilish mumkin.
Mirzo Ulug‘bek boshida chetlari naqshlangan pat qadalgan oq salla. U yirik ol
tin-
simon islimiy naqshlari tushirilgan och zumrad rangdagi shohona choponda 
tasvirlangan. Libosning etaklari qizil oq rangli marmar yotqizilgan polga yirik 
buklamlari bilan tegib turibdi. Ali Qushchi pushti shoyi xalat kiygan. U o‘ng qo‘lida 
yulduzlar jadvali tushirilgan katta, och yashil rangdagi kitobni ushlab turibdi. Boshqa 
qo‘li yuqoriga ko‘tarilgan. Ko‘rsatkich barmog‘i ishorasi
dan u hukmdorga matematik 
hisob-kitoblar yoki yangi astronomik kashfiyotga tegish
li bo‘l
gan muhim axborot 
beryapti.