|
A.Mamatova. “Abdulla Qodiriy”. 1989 yil.
Otasining
hikoyalari
yozuvchining
adabiy asarlari uchun syujet bo‘lib xizmat
qildi va tarixiy romanlarini yaratilishida
muhim rol o‘ynadi. U bolalikdan sharqona
madaniyat va adabiyot ruhida tarbiyalandi.
O‘smirlik pa
ytida eski usul maktabida
(1904-
1906), so‘ng rus
-tuzem maktabida
(1908-1912),
va
Shayx
Abdulqosim
madrasasida
(1916-
1917)
o‘qidi.
Keyinchalik
Moskvadagi
adabiyot
kurslarida tahsil oldi (1925-1926). U arab,
fors, rus tillarini mukammal egalladi, bu
unga jahon adabiyoti bilan tanishish imko-
nini
berdi.
1919
yil
o‘rtalarida
A.Qodriyning adabiy ijodiy faoliyati bosh-
lan
di. “Sadoi Turkiston” gazetasida uning
“Yangi orzular va maktablar” maqo
lasi chop
etildi. Bir muddatdan keyin
yozuvchi “To‘y”, “Millatimga”, “Tafakkur qil” she’rlarini
chop etdi.
Bu asarlar ma’rifatparvarlik g‘oyasi asosida yozildi va ularda vatanparvar
lik
ruhi o‘z aksini topdi. Muallif xalqning og‘ir hayoti haqida alam bilan yozdi va uy
qudan
uyg‘onishga da’vat qildi. Keyinchalik u dastlabki kitoblarini yozdi “O‘tgan kunlar” va
“Mehrobdan chayon” romanlari o‘zbek adabiyotida yangilik bo‘l
di. 1937 yil oxirida
Abdulla Qodiriy xibsga olindi. Uning asarlari zararli deb topildi va kutubxonalardan
olib tashlandi.
Faqat O‘zbekiston mustaqil
likka erishgandan keyin uning tabarruk nomi
qay
ta tiklandi. Uning “O‘tgan kunlar” va “Meh
rob
dan chayon” romanlari asosida ba
-
diiy filmlar suratga olindi va eng muhimi uning asarlarini senzurasiz chop etish
imkoniyati pay
do bo‘ldi.
Rassom A.Mamatova so‘zida shunday davom etdi: “Men 1988 yildan Abdulla
Qodriy portretiga material yig‘a boshladim. 1990
-yillari 1937-1938-yillari otib
tashlangan yozuvchilarning arxiv hujjatlari va fotografiyalarini o‘rga
nayotib
A.Qodiriyning
to‘g‘ridan va yondan o‘limi oldidagi foto suratlarda ko‘
rib qoldim va
bu mening qalbimning tubigacha dahshatga soldi. A.Qodiriy yuzining fojiaviy ifodasi
meni titratib yubordi.
154
Ustaxonamga qaytiboq bu ajoyib in
son, katta iqtidor egasi bo‘lgan yoz
uvchi, ijod
quvvati endi gullagan 44 yoshida otib tashlangan odam haqidagi kuchli taassurot ostida
romkaga mato tor
tib yarim tun bo‘lishiga qaramasdan portret yoza boshladim. Bu
paytda men yozuvchi
ning hayoti va ijodi haqida anchayin material to‘pla
gan, uning
romanlarini o‘qib chiqqan edim, uning o‘lim oldidagi foto surati esa uning katta adabiy
iqtidor
ga ega, vijdonli va qo‘rqmas inson haqidagi tushun
cha
larimni to‘la shakl
lantirdi.
Portret kompozitsiyasi darhol hal qilindi, yozuvchi tomoshabinga
qaragan, qo‘l
larini
ko‘kragiga chalishtirgan holda eski paltoda, asriy daraxtlar shoxi fonida va dumaloq
oy suzib yurgan to‘q ko‘k rangli o‘limtiklar uchib yurgan os
mon ostida tasvirlandi.
“O‘tgan kunlar” romanini o‘qish asnosida uning iqti
doriga tan
bermay bo‘lmaydi,
uning har bir sahifasidan haqiqat, odamlarga bo‘l
gan kuchli muhabbat ufurib turadi. 44
yoshida hayot bilan vidolashish juda qi
yin bo‘lsa kerak, ba’zi maqbul takliflar ham
bo‘lgan bo‘lsa kerak, lekin yozuvchi o‘z iymoni
ni sotmagan holda, tik turib jon berdi.
Menga bir narsa ma’lum, u ham bo‘lsa bu fojiaga to‘la portretda men Abdulla Qodiriy
haqida ni
maiki bilgan bo‘lsam va uning asarlari taassuroti ostida o‘zimning hissiyot
-
larimni aks ettir
dim”.
1992 yili shu turkumga kiruvchi Abd
ulhamid Cho‘lpon portreti ishlandi. Ras
som
A.Mamatova tomonidan bu portret 1991 yil o‘rtalarida O‘zbekiston Yozuv
chilar
uyushmasi nazm seksiyasi a’zolari iltimosiga binoan ishlandi. XX asr O‘zbekiston
yangi nazmi asoschilaridan biri Abdulhamid Sulaymon o
‘g‘li Cho‘lpon (1897
-1938)
Andijon shahrida tug‘ildi. Dastlab eski uslub mak
ta
bida o‘qidi. Keyinchalik u rus
-
tuzem maktabida o‘qib rus tili va adabiyotini chuqur o‘rgandi. XX asr 10
-yillar
o‘rtasida A.Cho‘lponing ijodiy faoliyati bosh
lan
di. U o‘z asarlarini “Qalandar”,
“Andijonlik” va “Cho‘lpon” tahallus
lari ostida nashr qil
di. “Doktor Muhammadyor”,
“Vatanim temir yo‘llari” singari bi
rinchi hikoya
lari, “Adabiyot nadur” singari
maqolalarida ma’rifatpar
varlik, ozodlik va mus
taqillik g‘oyalarini targ‘ib qildi. Qisqa
muddatda “Tong sirlari”, “Uyg‘onish”, “Buloqlar” singari she’riy to‘plamlarini chop
qildi.
A.Cho‘lpon yurtimizdagi tarjimonlar maktabi rivojiga katta hissa qo‘shdi. U
M.Gorkiyning “Ona”, Shekspirning “Gamlet” va A.S.Pushkinning “Dubrovskiy” kabi
asarlarni o‘zbek tiliga o‘girdi. A.Cho‘lpon butun ongli hayoti davomida o‘z xal
qining
ozodligi va taraqqiyoti g‘oyalarini targ‘ib qildi. Uning “Kecha va kunduz” ro
mani
o‘zbek adabiyoti tarixiga katta xissa bo‘lib qo‘shildi. Roman ma’ri
fatparvarlik ruhida
yozildi, millat taraqqiyotiga to‘sqinlik qilayotgan il
lat
lar ko‘r
satib berildi. 1937 yil
oxirida Abdulhamid Cho‘lpon “Xalq dushmani” deb e’lon qi
lin
di va otib tashlandi”
175
.
Rassom A.Mamatova shunday hikoya qiladi: “Eng avvalo men
yozuvchilar uyush-
masi nazm seksiyasi shoirlaridan ma’rifatparvar shoirning fotografiyasi va she‘
rlaridan
iborat hujjatli materiallarni berishlarini iltimos qildim. Bir qancha muddatdan keyin
O‘zbekiston xalq shoiri Rauf Parfi katta, eski ma
shinkada yo
zilgan she’rlar solingan
papka va shaxsiy hujjatdan olingan kich
kina sarg‘ayib ketgan fotografiyani qo‘limga
tutqazdi. Bir necha kun o‘z ustaxonamdan chiqmasdan shoirning ajoyib she’rlarini
qayta-
qayta o‘qidim, ularda insonning ko‘tarinki va tushkun kay
fiyatlari yorqin
ifodalangan edi. Bu pap
kada sevgi lirikasi, insoniy munosabatlarning go‘zalligini va
xalq erkin
ligini kuylovchi she’rlar bor edi. She’rlar juda ko‘p edi va ular
ning barchasi
175
Алимова Д.А. История как история, История как наука. В 2
-
х т., т.2.
-
Т.: Узбекистан, 2009. с. 161
-162.
155
yuksak ma’lumotli, nozik xissiyotli, isyonkor qalbli odam tom
onidan yozilganligi
sezilib turardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
