Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

Jaloliddin (Ravshan) Mirtojiyev. 
“Abdulhamid Cho‘lpon”. 1997 
yil.
Shoir Abdulhamid Cho‘lponga 
bag‘ishlangan haykal haqida gapirish 
zarur. Haykal 1997 yili Andijonda 
o‘rnatildi. 
Haykal 
kompozitsiyasi 
ramziy. Shoir kesib olingan chinor 
to‘nkasida o‘ychan o‘tiribdi. To‘nka –
halqning boshidan kechi
rilgan ko‘p 
yill
ik qatag‘on, milliy madaniyat, ma’naviy merosga munosabat ramzi bo‘lib qoldi.
 
Shoirning o‘ychan nigohi –
1937-1938-qata
g‘on yillari be
vaqt hayot bilan vidolashgan 
ko‘pgina ziyoli odamlarning fojia
li tarixiga nigohdir. Abdulla Qodriyning haykal 

---

158 
y
odgorligi san’atkor tomo
nidan 1994 yili yara
tildi va Toshkent shahrida o‘rnatildi, 
shuningdek 1996 yili Buxoro shahri
da Abdurauf Fitrat haykal yodgorligi o‘rnatildi.
Bu 
haykallar yagona ruh bilan, tashqi, ichki va ma’nan o‘xshashlikda yaratildi. Ular 
d
ahshatli Stalin davr qatag‘onlarni yodga solib turadi. Haykaltarosh o‘z asar
larida 
fojialarga to‘la yillarni nihoyatda sezgirlik bilan aks ettirdi. Asar qahramonlari –
yozuvchilarning bosh, yuz mushaklari harakatlari, qoshlari holatlari singari yuqorida 
sanab o‘tilgan ziyolilarning ichki olami tabiiydan
-da tabiiyroq tasvirlandi.
O‘zR FA “Shahidlar hotirasi” 
yodgorlik majmui. 
“Mirmuxsin Shermuhamedov” 
(1967), “Abdulla Avloniy” (1979), 
“Ismoil 
Gasprinskiy” 
(1992), 
“Mahmudxo‘ja Behbudiy” (1997) 
kitoblari muallifi filologiya fanlari 
doktori, professor Begali Qosimov 
shunday yoz
gan edi: “Biz jahon 
sivilizatsiyasiga 
ulkan 
hissa 
qo‘shgan va hozirda ham qo‘shib 
kela
yotgan 
ma’ri
fatli 
millat 
ekanligimizni unutib qo‘ydik. To‘g‘rirog‘i, biz
ning ongimizdan yulib olishdi, buning 
o‘rniga harb ishi bi
lan qiziqmaydigan, tex
nikaga qobiliyati bo‘l
magan, tillarni 
o‘zlashtirib ol
maydigan millat sifa
tida o‘zlari
ga tanishtirishga urinishdi. Natijada mil-
latimizning yaxshi hislat
lari, an’ana
lari asta-seki
n yo‘
qolib bordi. Shu asnoda 
millatning o‘ziga xosligini yo‘qotish jara
yo
ni boshlandi (“Fidokor gazetasi” 2000 yil 
8 iyun).
Yuqoridagilarga qo‘shimcha ravishda ta
niqli adabiyotshunos Ozod Sharafiddinov-
ning fikrlarini keltirish mumkin: “Ma‘
rif
atli inson o‘zini xa
lqning zarrasi hisoblashi, 
xalq qadrini tushunadi
gan bo‘xtonlarni rad etishi va uning ma’naviy boyligi himoya
-
chisi bo‘lishi kerak”. O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov 
“Shahidlar xotirasi” yodgorlik ma
jmuini ochilishidagi nutqida shunday degan edi: 
“Oda
m
lar qalbida og‘ir iz qoldirgan qatag‘on yillaridagi ovloq, tashlan
diq bu joy 
“Alvasti ko‘prik” deb atalardi va yomon arvohlar timsoli bo‘lgan edi. Bu yer
da xal-
qimizning minglab haqiqiy o‘g‘lonlari otib o‘ldirilgan va kafansiz hamda dafn 
marosimlarisiz ko‘mib tashlangan edi. Yaqin davrlargacha millati
miz
ning faxri bo‘l
-
gan Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Cho‘lpon singari O‘zbekistoning 
o‘nlab buyuk o‘g‘
lon
lari ham shu yerda o‘ldiril
ganligini bilmagan edik. Yovuzlik va 
shafqatsizlik asosiga qurilgan bosqinchilik davrida kamsitilgan xalqimizning eng 
yaxshi odamlari o‘zlarining qadr
-qimmatlari va millatning buyukligini chuqur 
angladilar. Ular yuksak ijtimoiy-siyosiy ongga ega edi
lar va xalqni ma’naviyat va 
ma’rifat yo‘lida uyg‘otish va boshqarishga intildilar”
176
.
176
Каримов И.А. Наша высшая цель –
независимость и процветание Родины, свобода и благополучие 
народа. т.8. –
Т.: «Ўзбекистон», 2000. с. 462
-463. 

---

159