Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

 / 
 
Сборник научных статей:
 
Амир Темур
ва темурийлар давридаги илм
-
фан ва маданият ривожининг жаҳон
тамаддунидаги ўрни
. 
Государственный Музей Истории Узбекистана АН РУз.
2017. 
с. 238. 
119
Руи Гонзалес де Клавихо. Дневник путешествия испанского посла ко двору Тимура в Самарканд. 
[
Эле
-
ктронный ресурс]. Режим доступа: 
http://www.e-samarkand.narod.ru/Clavijo.htm 

---

114 
Uning rahbarligida turli kasb va mutaxassislik egala
ri me’morchilik inshootlari 
qurgan edi va ular o‘zining mutanosibligi, ran
gdorligi va bezaklari bilan noyob 
yodgorlik bo‘lib qoldi. “Samarqand va O‘zbekistoning bos
hqa shaharlaridagi 
arxitektura, madaniyat, san
‘at, hunar
mandchilik, nazm va miniatyura kabilar Amir 
Temur merosining bir qismi, u insoniyatga qoldirgan merosini odamlar asrab-avaylashi 
uchun qoldir
di. Amir Temurning ulug‘ xizmati shundaki, u Markaziy 
Osiyo xalqlarini 
birin
chi bo‘
lib qudratli va taraqqiy etayotgan davlatga birlashtirdi. Uni gullab 
–
yashnashi, taraqqiyotning yuksak darajasiga erishganligi sababli XIV asr oxiri va XV 
asr boshlarida tovar-pul munosabatlari qaror topdi. Movaraunnaxr va Xorazm boy ma-
daniy an’analari va ma’naviy qadriyatlari bilan shuhrat qozondi, bu Amir Temur 
imperiyasining madaniy taraqqiyoti uchun poydevor bo‘lib xizmat qildi”
120
.
S.Abdullayev. “O‘zbek 
Uyg‘onish davri”. 1997 yil.
“Bu zamin nonga ham, 
sharob va g
o‘sht, meva
-cheva 
va qushlarga ham juda boy. 
Boshqa mahsulotlar ham juda 
arzon, yarim realga (pul 
birligi) teng bo‘lgan bir pa
qi-
rga bir yarim pud arpa beradi. 
Non 
shunchalik 
arzonki, 
undan arzon bo‘lishi mum
kin 
emas, guruch esa nihoyatda 
ko‘p. Bu sha
har va uning yeri 
shunchalik hosildor va boyki, 
undan 
hayratga 
tushish 
mumkin xolos. Uning boyligi uchun Samarqand deb nomlangan, uning haqiqiy nomi 
Simiskent, bu Boyqishloq degani. Bu zamining boy
ligi nafaqat yegulikning ko‘pligida, 
balki ko‘plab ishl
ab chiqariladigan shoyi matolar, atlas, kamka, sandal, tafti, 
tersenalning mo‘lligi, shu
ningdek jun matolar, shirinliklar, dorivorlar, tilla va lazur 
bo‘yoqlar va boshqa ashyo
larning cheksiz
ligida ko‘rinadi. Shuning uchun janob bu 
shaharni ulug
‘lagan”
121
. 
Bu tarixiy ma’lumotlar S.Abdullayevga asar yaratish uchun turtki berdi. Unda hu
-
kum
dor yangi arxitektura inshooti quriladigan joyini ko‘rsatayotgan o‘ng qo‘lini 
ko‘targan xolda tasvirlangan. Chap qo‘li esa yelkasiga tashlab olgan ko‘k, yirik n
aqshli 
shohona choponi ostida. Uning ostida ko‘krak, yoqa va yelkala
riga zar bezaklar beril-
gan qizil rangdagi kiyim ko‘rinib turibdi. Amir Temur yuzi jiddiy va xech qan
day 
e’tirozni qabul qilmaydi. Rassom hukmdor yonida me’morni tasvirlagan, u bilan A
mir 
Temur o‘zining suyukli xotiniga bag‘ishlab quriladigan yangi madrasa loyihasini 
muhokama qilyap
ti. Uning atrofini o‘g‘illari va nabiralari o‘rab turibdi. Hukumdor 
yonida nabira
si yosh Mirzo Ulug‘bek turibdi. U qora rangdagi, qavima chopon ki
yib 
120
Хайруллаев М. Основные предпосылки расцвета культуры в Эпоху Темура и темуридов. / Тезисы между
-
ной. научной конференции Амир Темур и его место в мировой истории. 
- 
Т.: «Узбекистан», 1996.
121
Руи Гонзалес де Клавихо. Дневник путешествия испанского посла ко двору Тимура в Самарканд. 
[
Эле
-
ктронный ресурс]. Режим доступа: 
http://www.e-samarkand.narod.ru/Clavijo.htm 

---

115 
olgan, bo
shida dumaloq do‘ppi. Amir Temur yonida uning katta o‘g‘li Shohrux Mirzo 
ham bor, uning yonida shoir va olimlar turibdi. Bibixonim saroyi maydoni quyosh 
nuriga cho‘mgan, kartinada quyoshli tong. To‘q yashil daraxt
lar va bino yonidagi 
odamlardan yerdagi jilvirlangan granit plita
larga to‘q ko‘k rangda soya tushib turibdi. 
Baland tiniq osmonda oq bulut
lar kezib yuribdi. To‘plangan ki
shilar orqasida 
Bibixonim saroyi ko‘rinib turibdi. U chi
royli va bezakdor. Yilti
rab ko‘rinayotgan oq 
koshinlarning ko‘k qirralar yorqin nur sochadi. San’atshunos olim N.N.Volkov 
o‘zining “Rangtasvirda kompozitsiya” asarida shunday yozadi: “Obraz muallifning 
asari moddiy voqeligida vujudga keladi. Bu musiqada vaqt qatorida, rangtasvirda esa 
makon qatorida 
namoyon bo‘ladi. Bo‘yoq va chiziqlar nafaqat ashyolar harakatlarini 
tasvirlashda, balki o‘z
-
o‘zidan ham hissiyot
larni ifodalaydi. Rangtasvir va 
qalamtasvirda shakl-shamoyil va makoniy qurilma bir-
birisiz mavjud bo‘la olmaydi. 
Rang qurilmasiga ko‘ra biz asarni quvnoq yoki mungli ekanligini aniqlay olamiz”
122
.
Kartinadagi bino peshtoqida, kirish arkasi tepasida Qur’ondan suralar, uy
larda 
yashayotgan odamlar tumorlari kabilarni arab yozuvida o‘qish mumkin. Kar
tinaning 
o‘ng tomon chetida pushti, zar
naqshli choponda tasvirlangan nozikkina yigit obrazi 
e’tiborni tortadi. U shahzodalardan biri yoki saroy shoiri bo‘lishi ham mumkin. O‘smir 
yuzi ozg‘in va jonli. Shahzodalardan ko‘pchiligi yax
shigina bi
limga ega bo‘lgan va 
o‘zidan ko‘plab ilmiy va ad
abiy asarlar qoldirgan. Ulardan biri Mirzo Boburdan butun 
dunyoga mashxur bo‘lgan “Boburnoma” asari qolgan, u bizgacha yetib keldi va 
ko‘pchilik uchun bilim va hamda ijod manbai bo‘lib xizmat qilmoqda. Ko‘plab shoir, 
olim va tarixchilar uchun “Boburnoma” 
ensiklo
pediya bo‘lib qoldi, undan o‘rta asrlar 
Movaraunnaxri va Hindiston haqida ma’lumotlar olish mumkin. Sankt
-Peterburg 
Badiiy akademiyasi professori Georgiy Lazarevich Chepets S.Abdullayev asarlari 
xaqida shunday degan edi: “Bu rassomning asarlarini 
nihoyatda diqqat bilan tomosha 
qilish kerak va tomoshabin ko‘z oldida uyg‘un qiyo
fali odamlarning ajoyib dunyosi 
namoyon bo‘ladi”
123
.