Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

Abdulla Qodiriy, Abdulhamid Cho‘lpon va Usmon 
Nosir portretlari
174
 
O‘rta Osiyo xalqlari ma’rifatchiligi boy xalqaro ma’naviy madaniyatga tayan
di. U 
butun insoniyat ma’naviy taraqqiyotidagi ijobiy mavjudlikni o‘ziga si
ngdirdi. 
Mutafakkirlar hamisha ijtimoiy ong shakllaridan biri bo‘lgan va ki
shilar
ni ma’naviy 
tarbiyasiga xizmat qiluvchi san’atning ahamiyatini ta’kid
lashga intil
dilar. O‘zining 
e’tiqodiga tayangan holda rassom Aziza Mamatova 1990
-1992-yillari Usmon Nosir, 
Abdulla Qodiriy va Abdulhamid Cho‘lpon portretlarini yaratdi. Bu port
ret 
turkumlaridan birinchisi 1990 yili ishlandi. Bu shoir Usmon Nosirning portreti edi. 
Shoir 1912 yili Farg‘ona vodiysidagi Namangan shahrida tug‘ildi. O‘sha davr bolalari 
kabi internatda o‘qidi. Samarqand shahridagi me
ditsina institutini bitirdi. Shoir va 
yozuvchi Abdulhamid Cho‘lpon uning o‘qi
tuvchila
ridan biri bo‘lgan edi, u 
U.Nosirning she’riyatga bo‘lgan tabiiy qo
biliya
tini o‘stirishga yordam berdi. 18 
yoshidan shoir “Quyosh bilan suhbat”, “Yurak”, “Latif”, “Yoshlik” singari she’rlar 
to‘
plamini nashr qildi, ular kitobxon
lar o‘rtasida shuhrat qozondi. O‘zbekiston badiiy 
adabiyotida shoirning tarjimalari eng yaxshi tarjimalardan biri hisoblanadi. U 
A.S.Pushkining “Baxchisaroy fontani”,
M.Yu.Lermontovning “Demon” asarlarini, 
Geyne, Gyo
te va Bayron ijodidan she’rlarni o‘zbek tiliga tarjima qildi. O‘sha yillari 
shoir “Atlas”, “G‘alaba” va “So‘nggi kun” singari dramalarni yozdi. U 1944 yili 
Rossiyada vafot etdi.
Rassom A.Mamatova shunday eslaydi: “Bu o‘tgan asrning 60
-
yillari bo‘lgan 
edi. 
Bolaligimda ota-
onam shoir Usmon Nosir haqida ko‘p gapirib bergan edi. Uyimizdagi 
kutubxonada urushgacha o‘zbek tiliga tarjima qilingan M.Yu. Lermontov
ning 
“Demon” asari saqlanar edi. Bu asar lotin alifbosida chop eti
l
gan edi. O‘sha davrlarda 
men 
40 yildan keyin O‘zbekiston mustaqilikka eri
shgach fojiaviy taqdir egasi, 
hayotdan erta ko‘z yumgan shoirning portretini yarataman deb o‘ylamagan edim. 1983 
yili men shoira Nodira Rashidova bilan uchrashib qol
dim. U mashhur shoir O‘tkir 
Rashidning qizi 
va Usmon Nosirning jiyani edi. U.Nosir she’riya
ti haqida eshitgan 
emas, balki she’riyatga oshno oilada o‘sgan edi. She’riyatga bo‘lgan muhabbat bizni 
yaqinlashtirdi. N.Rashidova menga shoir bilan bog‘liq voqealar va uning ijodi haqida 
173
Каримов И.А. Юксак маънавият –
енгилмас куч. –
Т.: «Маънавият», 2008. б. 49
.
174
Маматов У. История создания художницей Азизой Маматовой портретов поэтов и писателей Усмана
Насыра, Абдуллы Кадыри и Абдулхамида Чулпана. 

---

152 
ko‘p narsalar gapirib berdi. 1984 yildan uning she’riy to‘plamlari nashr etila boshlandi. 
Ularni N.Rashidova nashrga tayyorladi va ba’zilarini menga sovg‘a qildi. 
Men M.Yu.Lermontovning “Demon” asarini o‘zbek tilida o‘qigach hayratga tush
-
dim. Men har ikkala tildagi matnla
rni, she’riyatning ajoyib namunalari
dagi kayfiyat va 
qayg‘uni, har ikkala shoir taqdirining o‘xshashligi (ular yosh va
fot etishdi) hayratga 
soldi. “Quvg‘indi ruh, qayg‘uli demon, gunohkor zamin us
ti
dan uchar”. O‘zbek tilidagi 
tarjimada bu so‘zlar aslidadiga nihoyatda o‘xshash. M.Yu.Lermontovning ajoyib 
poemasining har bir satri katta mahorat bilan tarjima qilingan. Bu paytda Umon Nosir 
bor-
yo‘g‘i 20
-
22 yoshda edi. Aynan shu asar o‘zim yoq
tirgan shoir Usmon Nosir 
obrazini yaratishga turtki bo‘ldi. “Demon” asarida shunday satrlar bor: “Kun ham tun 
ham emas, u yorug‘ oqshomga o‘xshar”. Bu so‘zlar portret
-kartinaning rangini belgilab 
berdi. Asar ochiq, moviy-
kumushsimon rangda ishlandi. Shoirning o‘zi shoirona ilhom 
manbai bo‘lgan oq, chiroyli ot foni
da ishlandi. N.Rashidovaning aytishicha 6-7 yoshli 
U.Nosirni oq ot olib ketgan va ota-
onasi uni o‘tloqdagi majnuntol soyasida ux
layotgan 
holatda topishgan.