|
A.Aliqulov va uning hamkasblari. “Jadidchilik harakati va
1892
yildagi Jizzax qo‘zg‘aloni”. 2001 yil.
Munavvar Qoridan balandroqda Fayzulla Xo‘jayev (1896
-1938) tasvirlangan, u
jadidchilik harakatining yetakchilaridan biri va yosh buxoroliklar partiyasi rahbari
bo‘lgan edi. “Fayzulla Ho‘jayevning shaxsiyati XX asr
boshlari Buxoro siyosiy
arenasida eng yorqin shaxslardan biri bo‘lgan edi. Jadid –
yosh buxoroliklar
yetakchilaridan biri, siyosiy arbob, metsenat, teng huquqlilik va demokratiya uchun
kurashchi F.Xo‘jayev 1938 yilda qatag‘on qilindi. U Buxorolik savdo
gar Ubaydullo
Xo‘jayev oilasida tug‘ildi. Uning otasi du
nyo
viy tarbiya va ta’lim beri
shga intildi,
shuning uchun Fayzulla Xo‘jayev uzoq vaqt Rossiyada o‘qidi. Buxoroga keliboq 1913
yili Fayzulla Xo‘jayev jadidlar qatoriga qo‘shi
ldi. 1916-1920-yillari u Buxoro
amirining xalqqa qarshi qaratilgan siyosatiga qarshi kurashgan jadidlarning yosh
buxoroliklar partiyasining yetak
chilaridan biri bo‘lib qoldi... Buxoroda hozirgacha
Fayzulla Xo‘jayev xotira
sini eslab yurishadi. Uning oilasiga tegishli
bo‘lgan uy
Fayzulla Xo‘jayev nomidagi muzey ekanligi bundan darak bera
di. U Buxorodagi
mashhur G‘oziyon mahallasida joy
lash
gan”
164
.
163
Алимова Д.А. История как история, История как наука.
164
Дом
-
музей Файзуллы Ходжаева. Файзулла Ходжаев
-
яркая личность на политической арене Бухары
147
F.Xo‘jayevning orqasida Buxoro jadidchiligining yirik vakili Abdurauf Fitrat
(1886-
1938) ko‘rinadi. Siyosiy arbob, dramaturg va ma’rifatparvar Abdurauf
Abdurahim o‘g‘li Fitrat (tahallusi) Buxoroda tug‘ildi. Bolaligida u Mir Arab
madrasasida o‘qidi. “1902
-1903 yillari A.Fitrat Makkaga xaj qildi. Turkiya, Hindiston,
Arab mamlakatlariga bordi. Keyinchalik u Moskva va Sankt-Peterburgga bordi. 1909-
1913-
yillari u Istambulda tahsil oldi. F.Xo‘jayev bilan birga 1920 yili yosh
buxoroliklar ilgari surgan islohotlar Dasturi muallifi bo‘ldi. Uni
ng tashabbusi bilan
Buxorolik iqtidorli yoshlardan bir guruhini Istambul, Berlin va Moskva
ga o‘qishga
yuborildi. Uning ma’ri
fatparvarlik asar
larida “Nima qilmoq kerak?” savoli qo‘yildi va
jamiyat
ni o‘zgartirish uchun “Bilim olish kerak”, degan javob berildi”
165
.
“A.Fitrat adabiyot, tarix, til va falsafa bilimdoni ekanligi ko‘pchilikka ma‘
lum,
lekin uning musiqani yaxshi tushunishi ko‘pchilikni xayratga soldi. Mil
liy musiqa
san’ati oldida uning xizmatlari nihoyatda katta... 1926 yili A.Fitrat “O‘zbek klassik
musiqasi va uning tarixi” nomli kitob yozdi. Keyinchalik Fayzulla Xo‘jayev A.Fi
tratni
bir oyga Leningradga yubordi, bu yerda u sharqshunos olimlarni hayratga soldi va unga
professor unvoni berildi... Professor A.Fitrat taniqli Hind yozuvchisi Robindranat
Tagor bilan xat yozishib turdi. Uning Hind xalqining ingliz bosqinchilariga qarshi
kurashi mavzusida yozilgan pesasi Hindistonda sahnalashtirildi”
166
. Devoriy suratda
A.Fitrat portretida uning xarakteri aniq ifodalangan. U yevropacha qora kostyum
kiygan va oq ko‘ylakka keng galstuk taqib olgan. “A.Fitratning Abramov bulvaridagi
(hozir M.Gorkiy ko‘chasi) uyi ma’ri
fatpar
varlik o‘choqlaridan biri bo‘lgan. U yerda
Abdulhamid Cho‘lpon, G‘ofur G‘ulom, Hamid Olimjon, N.Rahimiy, Elbek, Usmon
Nosir singari yosh va tajri
bali shoir hamda yozuvchilar to‘planar edi. Ular qiziqarli
suhbatlar qurar
di”
167
.
Devoriy suratda jadidlar guruhi markazida qo‘lyozmalar solingan papka ush
lagan
Abdulla Qodiriy tasvirlangan. U butun bo‘yi bilan ifodalangan. Uning eg
nida yashil
chopon, qora, barcha tugmalari qadalgan ko‘ylak, boshida do‘ppi. Yuzi yorug‘,
ko‘zlari mungli. A.Qodriyning o‘ng tomonida, balandroqda Abdulvohid Burxonov –
Munzim (1875-
1934) tasvirlangan. “Buxoroda yangi usuldagi maktablarni ochi
lishi
Munzim nomi bilan bog‘liq. 1909 yili u o‘z uyida kattalar uchun kechki mak
tab
ochgan. 1917 yili Munzim yosh buxoroliklar partiyasi raisi etib saylandi. BXSR xalq
ta’limi noziri bo‘lib ishlayotgan paytda Munzim 1922 yili iyunda bir guruh yoshlarni
Olmoniya
ga o‘qish
ga yuborish haqida BXSR hukumati qarorini qabul qilishga ulkan
his
sa qo‘shdi. 1922 yili yozda Munzim shaxsan o‘zi Buxorodan 44 kishini Berlin oliy
o‘quv yurtlariga joylashtirish uchun Olmoniyaga ketdi”
168
. Devoriy suratda u to‘rtdan
uch qism tomoshabinga qaragan holda ifodaviy, badiiy vositalar bilan tasvirlangan.
Munzim qora ko
styum kiygan, tagidagi oq ko‘ylakka galstuk bog‘
langan. Uning
sochlari qisqa qilib tartiblangan, yuziga yaxshi yorug‘lik tus berilgan. Ko‘
zlari ifodaviy
ishlangan. Umuman olganda, Munzim portreti devoriy surat
dagi ma’rifatparvar
jadidlar guruhi bil
an uyg‘unlashib ketgan.
начала ХХ века
.
165
Алимова Д.А. История как история, История как наука.
166
Бурханов М. Сокровищница души (Воспоминания). Бухара, 1998. с. 32–
33.
167
Бурханов М. Сокровищница души (Воспоминания).
168
Алимова Д.А. История как история, История как наука.
148
A.Burxonov
–
Munzimdan o‘ng tomonda yuqoriroqda Abdullo Avloniy tas
virlan-
gan (1878-
1934). U taniqli ma’rifatparvar –
pedagog, adabiyot arbobi va publitsist
hisoblanadi. A.Avloniy Toshkent shahrida tug‘ildi va madrasada o‘qidi. O‘z bilim
darajasini doimiy takomillashtirib borib, tez orada o‘z dav
ri
ning ma’ri
fatli va ilmli
kishisiga aylandi. U “Adabiyot yoxud milliy she’rlar”, “Birinchi muallim”, “Maktab
Bo‘stoni” singari darslik va o‘quv qo‘llan
malari yozdi. Keyinchali
k A.Avloniy O‘rta
Osiyo universiteti professori unvo
nini oldi”
169
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
