M. Y. Ayupova

s

 va 

sh

  tovushlarini b o lan in g  to v u sh  talaffuzida to ‘g ‘ri tarbiyalashda tovush 

artikulatsiyasining k o ‘ruv ta s a w u ri va artikulatsion o ig an lar holatini sezish, 

y a ’ni  k in estetik   sezgiga  tay a n ila d i.

A y n an   shu  tovush  haq id ag i  k o ‘ruv  kinestetik  ta sa w u rla r,  yozuvdagi 

m av ju d   h a r f   a lm a sh tirish la m i  b a rta ra f  etish  b o ‘yicha  olib  boriladigan 

ishlarga  h a m   asos  b o ‘lishi  m u m k in .  Biroq,  k o npensatsiyaning  b u n d ay  

y o ‘li bolaga tanish so ‘znigina t o ‘g ‘ri yozishni ta ’m inlaydi, u holda  notanish 

s o ‘z la rn i  yozishda  a w a lg id e k   x ato la r  uchraydi.

B ola to m o n id a n   farqlan ilm ay d ig an  tovushlar u stig a-u stak  h arfb elg isi 

b o ‘yicha h a m  o ‘xshash b o is a ,  yuqorida ta ’riflangan kom pensatsiya usullari 

d ey arli  natijasiz  b o la d i.

S h u n g a   o ‘xshash  h o lla rd a   yozuvdagi  x ato larn i  t o ‘g ‘rilash   u c h u n  

a y la n m a   usullardan  fo ydalaniladi.

N u tq i  rivojlanm agan  z a if   eshituvchi  bolalar  bilan  b a rch a  buzilgan 

n u tq   k o m p o n e n tla ri  to v u sh   talaffuzi,  leksik-gram m atik  tiz im ,  yozuv, 

ekspressiv  va  im pressiv  n u tq   korreksiyasi  ustida  ishlash  m u h im d ir.

K o m b in atsiy alash g an   n u q s o n la r sonining  o ‘sishi,  u lam i  differensial- 

ta sh x isla sh n i  m u k a m m a lla sh tirish   va  nafaqat  o ‘q itish n in g   o ‘ziga  xos 

u su lla rin i,  balki  logopedik  t a ’sirni  q o ‘!lashni  talab  etadi.

T e k s h iris h   u c h u n   savol  va  to p sh iriq la r:

1.  Q a n d a y   b o la la r  z a if e s h itu v c h ila rg u ru h ig a   kiritiladi?

2.  Z a if  e sh itu v c h i  b o la la r u c h u n   q an d ay   nutq  buzilishlari  k o ‘p roq  xarakterli?

3.  Z a if  esh itu v ch i b o la la rd a   n u tq n in g  fonetik-fonem atik to m o n in in g  buzilishi 

q a n d a y   ifo d alan ad i?

4.  Z a if  e sh itu v c h i  b o la la rd a   to v u sh la r  talaffuzidagi  k a m c h ilik la rn in g   qaysi 

aso siy   sh a k lla ri  k u zatilad i?

5.  Z a i f  e sh itu v c h i b o la la rn in g   lu g ‘a t boyligida  kuzatiladigan b u z ilis h la r n im a 

b ila n   b o g 'liq   va  u la r  n im a   b ila n   ifo d alan ad i?

6.  Z a if  e sh itu v c h i  b o la la r  n u tq in in g   g ram m atik   q u rilish in i  buzilishi  n im a 

b ila n   bogMiq  va  u la r  n im a  b ila n   ifo d alan ad i?

7.  Z a i f   e s h itu v c h ila r n in g   y o z m a   n u tq la rid a   q a n d a y   a so s iy   b u z ilis h la r 

k u z a tila d i?

8.  E sh itis h d a   k am ch ilig i  b o l g a n   b olalarning  n u tq in i  lo g o p ed ik   te k sh irish  

x u su siy a tla ri  n im a   b ilan   ifo d a la n a d i?

9.  Z a if  e sh itu v c h i  b o la la r  b ila n   o lib  boriladigan  logo p ed ik   ish larn in g   asosiy 

x u su siy a tla ri  n im a la rd a n   ib o rat?

10.  Z a if  e sh itu v c h i b o la la r m ak tab ig a borganingizda b o la la r n u tq in i  k uzating 

va  o ‘zig a  xos  to m o n la rin i  ta h lil  q ilis h g a   harakat  qiling.

---