t o v u s h l a r d a h a m u c h r a y d i . B u n d a n t a s h q a r i , s h o v q i n l i t o v u s h l a r
sirg‘aluvchi tovushlar bilan alm ashtiriladi. Masalan,
sh
tovushi s to v u s h i
b i l a n , /' t o v u s h i
z
to v u sh i b i l a n a lm a s h tir ilis h i m u m k i n . B u n d a y
a lm a sh tirish s i r g ‘aluvchi sigm atizm deb nom lanadi. Shovqinli tovushlar
talaffuzidagi kam chiliklar quyidagi usullar yordam ida b a rta ra f etiladi.
Sh
to v u s h in i hosil qilish u c h u n taqlid usulidan foydalanish m um kin.
Bu usul natija bermasa, m exanik u suldan foydalaniladi. B un d a bolaga
s
tovushini ayttirib, shu vaqtning o ‘zida maxsus z o n d y o rd am id a til biroz
yuqoriga k o ‘tariiib, orqaga biroz itariladi. Shu vaqtda s tovushi o ‘miga
sh tovushi,
z
tovushi o ‘rniga /' tovushi hosil b o la d i. Logoped sekin-asta
bolaga tilni sh u holda ushlab turishga o ‘rgatadi. Keyinchalik logoped
aniq hosil q ilingan sh va j tovushlarini b o ‘g ‘inlarda, so‘zlarda, ju m lalard a
m u sta h k a m la y d i. Bulardan tashqari sh, y va sirg'aluvchi
s
,
z
tovushlarini
b ir-b irid a n farqlash u ch u n o g ‘zaki va y o z m a m ashqlar olib boradi.
7 to v u sh i talafTuzi / tovushi talaffuzidan farq qiladi. S h u n in g u c h u n /
tovushi talaffuzidagi kamchiliklami b artaraf etish o ‘zigaxos xususiyatlardan
iborat b o ‘lib, quyidagi usul y o r d a m id a b a rta ra f etiladi. L ogoped bolaga
ch to v u sh n i a n iq talaffuz etishni ta k lif etadi va ch tovushini talaffuz etish
vaqtida o v o z q o ‘shib talaffuz etish buyuriladi, bunda
ch
tovushi
0
‘rniga
/ tovushi hosil boMadi. Hosil q ilingan /' tovushi a w a l b o ‘g ‘inlarda, so ‘ng
so 'z la rd a , g a p la rd a , sh e’rlarda m ustahkam lanadi.
Q o rish iq c h tovushini hosil qilish u c h u n logoped bolaga j tovushini
talaiTuz e tish n i taklif qiladi. Bola
j-j-j
tovushlarini bir necha m arta talaffuz
etish v a q tid a logoped maxsus z o n d y ordam ida til uchini orqaga biroz
itaradi, s h u n d a / tovushi o ‘rniga qorishiq
ch
tovushi hosil boMadi.
Ch
tovushini bola mustaqil talaffuz qilgach, ch tovushi aw al yopiq b o ‘g ‘inlarda
( a c h - o c h - u c h - i c h - u c h ) , s o kng o c h iq b o ‘q in la rd a ( c h a - c h o - c h u - c h i )
m u s ta h k a m la n a d i.
Ch
tovushi b o ‘g ‘inlarda m ustahkam langach, uni so‘zlarda, jumlalarda,
s h e ’r va hikoyalarda m u sta h k a m la sh tavsiya etiladi. Bulardan tashqari s
va
s, s
va
sh
tovushlarini b ir-b irid an farqlash b o ‘yicha o g ‘zaki va y ozm a
m a sh q la r o ‘tkaziladi.
Sirg‘alu v ch i va shovqinli to vushlarni bir-biridan farqlash bo'y ich a
olib b o rila d ig a n ishlar ta x m in a n quyidagi izchillikda olib borilishi tavsiya
etiladi:
s-z, sh-j, s-sh, z~j, s-ch.
R otatsizm va uni tuzatish
R
to v u sh in i nutqda q o l l a y olm aslik yoki n o to ‘g ‘ri talaiïuz etilishi
r o t a t s i z m ,
r
to v u s h i n i n u t q d a b o s h q a to v u s h la r g a a lm a s h t i r i l i s h i
p a r o r o ta ts iz m deb ataladi.
R
tovushining artikulatsiyasi quyidagichadir (21-rasm). Lab undosh
to v u sh d a n s o ‘ng keladigan unli to v u sh lar holatini oladi, til uchi alveolalar
to m o n k o ‘tariladi, buning natijasida biroz c h u q u rch a p aydo boMadi, shu
c h u q u r c h a d a n ch iq q an havo o q im i til uchini titratib o ‘tadi va titroq
tovush hosil boMadi. Ovoz paychalari jipslashib
titraydi va chiqayotgan havo oqim i kuchli b o l a d i .
R otatsizm ning quyidagi turlari mavjud:
1. V e l y a r r o t a t s i z m ( g r e k c h a v e l u m -
y u m s h o q tanglayning pastki chetiga yaqinlashadi
va u yerda oraliq (tirqish) hosil b o l a d i . S h u
o r a l i q d a n o ‘t a y o t g a n h a v o o q i m i y u m s h o q
tan g lay d a tartibsiz titrash (vibratsiya) hosil qiladi.
N atija d a ovozga q o ‘shilib shovqin chiqadi.
2. Uvilyar rotatsizm (grekcha uvula — tilcha),
b u n d a til u ch i teb ran ish i o ‘rniga, faqat tilc h a
teb ran ad i.
3. Kucherskiy rotatsizm i — b u n d a til u ch i
te b ra n m a y , lablar jipslashib te branadi.
4. Y on rotatsizm, b u n d a til uchi tebranishi o ‘m ig a , tiln in g yon to m o n i
te b ra n a d i, natijada noaniq r t o v u s h i hosil b o ‘ladi.
A m aliyotda pararotatsizm ni quyidagi tu rlari u c h r a y d i , y a ’ni rto v u sh i
quyidagicha tovushlar bilan alm ashtiriladi
Do'stlaringiz bilan baham: 
