M. Y. Ayupova

p,  b,  t,  d,  k,  g 

tovushlarining  shakllanishi  jarayonida  yuzaga  keladi.

P

 tovushini talaffuz qilish  uchun bola lablarini  y u m g an   holda shunday 

nafas  olishi  kerak-ki,  chiqarilayotgan  havo  o q im i  shiddatli,  te z  b o ‘lib, 

kafidan paxtani surib yuborsin.  Shundan  keyin shu tarzdagi  nafas chiqarish 

qayd qilinadi, a m m o  b u  safar 

b

 tovushi uchun ovozning ishtirokida amalga 

oshiriladi  (ovoz  ishtiroki  ustidan  nazorat  h a m   shu  singan).

Ttovushini talaffuz qilishda csa asosiy e ’tib o r yuqori  tishlar orqasidagi 

tilning  holatiga  va  u n i n g   yuqori  alveolalarga  m u s ta h k a m   siqilganligiga 

qaratiladi.

S h u n d an   keyin 

l

  va 

d

  tovushlari  ustida  ish  olib  boriladi. 

K

  tovushi 

unin g   artikulatsiyasini  yozish  va  ko'rsatish  asosida  am alga  oshiriladi.

Bolaga tilning uchini til  ostidagi birikma oldiga harakatlantirib va ushlab, 

o g ‘zini  sekin  yopgan  h o ld a  og'izdan  nafas  chiqarish  taklif qilinadi.  Ushbu 

artikulatsiyani birmuncha obrazli qilib tasvirlash u chun bola tilini o ‘z q o ‘lining 

m u s h tin i  b ukkani  sin g a ri  bukishi  ( q o ‘li  b ilan   p a stg a )  m u m k in   deb 

tushuntiriladi. A garbu  holat  muvaffaqiyatli chiqmasa 

k

 tovushini  ftovushidan 

farqlashdagi singari u m u m  qabul qilingan m etodikadan foydalanish mumkin. 

Shundan  keyin  g  tovushini  hosil  qilish  ustida  ish  olib  beriladi.

Ish n in g   u c h in c h i  b o s q ic h i 

—  undosh  tovushlar ustida  ishlash  — 

I, r,  n, 

m

  so norlar guru h in in g   va 

ch

  affrikatining  shakllanishi.

L

 tovushi artikulatsiyasi  b o ‘yicha birmuncha murakkabdir. 

L

 tovushining 

qattiqligi  til  o ‘zagining  yetarli  darajada  ko'tarilganida  yuzaga  keladi.

---

Bu  o ‘rinda  o g ‘iz  orqali  nafas  c h iq a r is h n i  n a z o ra t  qilib  borish  l o z im .

R

  to v u sh la ri  u c h u n   tayyorgarlik  m a s h q l a r i   davriga  k e lib   b o l a d a  

o g ‘iz d a n   t o ‘g ‘r¡  n a fa s   chiq arish   k o ‘n i k m a s i   ¡shlab  c h iq ilg a n   v a   b u  

tovushlam i  ta q lid   asosida  hosil  qilish  m u m k i n   b o ‘ladi.

R

  tovushi  u c h u n   tayyorlov  m a s h q la rin i  n isb atan   barvaqt  b o s h la s h  

m um kin.

R

 tovushini 

z

 tovushidan yuqori artikulatsiya b o ‘yicha yoki sh a rik sim o n  

z o n d   bilan  til  u c h in in g   pastki  qismi  b o ‘y lab   h arak at  qilgan  h o ld a   hosil 

qilish  m u m k in .

Bolaning n u tq id a  aniq z tovushi  p a y d o  b o ‘lishi bilanoq bolaga t o m o q n i  

taqillatish  va  tilni  tangiayga  to m o n   s o ‘rish  m a sh q i  ta k lif qilinadi.  T a ’lim 

m ashg‘ulotlari  yaxshi  bo 'lg an d a tilni  ta n g ia y g a   s o ‘rish va  uni s h u   h o l a t d a  

ushlab  turish  m a sh q   qilinadi.  Keyin  esa  b o l a   tilni  tan g la y d a n   a j r a t m a g a n  

holda  uni  ta n g lay n in g   ichiga  t o m o n   h a r a k a t  qildirishi  va 

z

 t o v u sh in i  te z  

talaffuz  qüishi  lozim .  O g 'izd an   nafas  c h i q a r is h   t o ‘g ‘ri  tashkil  q i l i n g a n d a  

ushbu  usul jarangsiz  rto v u s h in in g   hosil  b o ‘lishiga  olib  keladi.

R

  tovushini  h a m