M. Y. Ayupova

Logopedik m ashg‘ulotlarning asosiy bosqichi (ovozni tiklash)
B o‘g ‘izning organik buzilishlari b o ‘lgan bolalarda ovozni tiklash 
bo'yicha logopedik ishning qiyinchiliklari bir q ato r om illar bilan bog'Iiq. 
Bu o m illa r q u y id a g ila rd a n ib o rat: b o 'g 'iz n in g a n a to m ik jih a td a n
yaxlitiigining buzilganligi, bolaning jism onan zaifligi, nutq taraqqiyotining 
sustligi. Shuning uchun bolalarda organik ovoz buzilishlarini b arta raf 
qilish m etodikasi katta odam larda nu tq ovozini tiklash funksional ovoz 
buzilishlarini b arta raf qilish m etodlaridan ju d a katta farq qiladi. Ovoz 
hosil qilishning organik buzilishlari ustida ish olib borishda nu tq va 
ovozning norm adagi va patologiyadagi anatom o-fiziologik m exanizmlarini 
bilish m uhim aham iyat kasb etadi. B olalarda ovozni hosil qilish uchun 
muayyan m ashqlar sistemasi tavsiya qilinadi. Bunda un paychalarining 
artikulatsion organlarning k o 'p yoki kam darajada zo'riqishi im pedans, 
ya’ni og'iz rezonatoridagi havoning akustik qarshiligi va un paychalari 
ostidagi havo bosim ining oshishi natijasida bola uchun talaffuz qilish 
qiyinchiliklarining ortib borishi hisobga olinadi. B undan tashqari uning 
va undosh tovushlarning hosil bo'lishi obertonlarning u yoki bu chastotalar 
oblastiga tushishda kuchayishi yoki bo'shashishi (ya’ni, form at o b la s ti), 
shuningdek, tovushlarning hosil bo'lishi usuliga va o'rniga, ularda ovoz 
va shovqinning ishtirokiga, hiqildoq va og'iz rezonatorlarining hajm iga 
bog'Iiq bo 'ladi. Bu m a’lum otlar ovozni tiklash jarayoni haqida ta sa w u r 
hosil qilishga yordam beradi, ovozni tiklash jarayoni m urakkablashib 
boruvchi 3 bo 'lim d an iborat:
1. Ovoz tovushini hosil qilish.
2. Hosil qilingan ovozni m ustahkam lash.
3. Ovoz hosil qilish jarayonini avtom atizatsiya qilish.
187

---

1. 
Ovoz tovushini hosil qilish — tiklovchi t a ’lim ning eng m uhim , eng 
m urakkab va eng uzoq davom etadigan bosqichi. Ovoz tovushini ingrash 
yoki m o'rash imitatsiyasi orqali hosil qilish m aqsadga muvofiqdir. Hosil 
qilingan ovoz tovushi ("m" tovushi) ochiq va yopiq b o ‘g ‘inlarda