M. Y. Ayupova

O voz buzilishlarining oldini olish
Ovoz buzilishilari, k o 'p in ch a ovozdan n o to 'g 'ri foydalanish natijasida 
va k o 'p hollarda katta ovoz yuklamasi bilan bog'Iiq bo'lgan kasb kishilarida 
ham da qo'sh iq aytuvchilarda uchraydi. Shuning u chun ovozdan doim iy 
ravishda foydalanuvchi kishilar ovoz hosil bo'lish asoslarini bilishlari va 
ovozdan foydalanishga oddiy ko'nikm alarni egallagan bo'lishlari lozim.
Bolalik yoshidan ovozning xirillashi, asosan, ovozning haddan tashqari 
zo'riqishidan kelib chiqadi. Buning oldini olish uchun bolaning baqirishga 
m ajbur qilmaslik va shu bilan birga bolaning h ar qanday baqirishiga ham
javob bermasligi kerak.
M aktabgacha tarbiya va m aktab yoshidagi bolalarning ko'pchiligida 
ovozning xirillashi kuzatiladi. Buning sababi — nu tqd a va ashula aytishda 
n oto'g'ri foydalanishdir. O'qituvchining baland va qattiq ovoz bilan gapirib 
o 'quv chilarga shaxsiy n am u n a ko'rsatish natijasida o 'q u v c h ila r ham
shunday baland va qattiq ovozda javob berishga odatlanadilar. Bu ovoz 
buzilishlarini kelib chiqishi uchun birinchi turtki bo'ladi.
O d a td a , ov o zn in g k uchi b ilan h u rm a tg a , in tiz o m g a erishishga 
intilayotgan o'qituvchi bu narsalarga hech qachon erisha olm aydi.
Bolalarni gavdani to 'g 'ri tutishga o'rgatish lozim va gavdani tutishdagi 
kam chiliklarini yo'qotish m uhim dir. C hunki bu kam chiliklar nafas va 
ovoz m uskulaturasini zo'riqish holatini keltirib chiqaradi va bu ham
ovoz buzilishiga olib keladi.
O vozdan n o to 'g 'ri foydalanishning sababi n o to 'g 'ri rahbarlik ostida 
xorda qo'shiq aytish yoki o 'qish ham bo'lishi m um kin. T o 'g 'ri q o'shik 
aytish ovoz va nutqni tarbiyalash va rivojlantirish uchun katta aham iyatga 
ega. Q o'shiq aytish estetik his-tuyg'u va ja m o a aloqalarini rivojlantiradi. 
Q o 'sh iq aytish salom atlik uchun ham foydalidir: chunki q o 'sh iq aytish 
v a q t i d a n a f a s o lis h i n t e n s i v b o 'l a d i , n a f a s m u s k u l a t u r a s i
m ustahkam lanadi, yurak faoliyati va m odd alaralm ashinuvi yaxshilanadi. 
Agar qo'shiq aytish bola uchun jism oniy jih a td a n qiyin b o 'lsa, uni o 'z 
vaqtida shifokorga ko'rsatish lozim . C h unki bu turli kasalliklarning 
natijasi bo'lishi m um kin.
M u ta tsio n d a v r o ta -o n a la r va o 'q itu v c h ila rn i b o lalarg a to 'g 'r i 
m unosabatda bo'lishlarini talab qiladi. B unda ovoz diapazonining kuyi 
r e g is tr id a o v o z m a sh q la ri o 'tk a z is h lo z im . Bu d a v r d a o v o z d a
buzilishlarining kelib chiqishi ehtim oli o 'q itu v ch i e ’tib orid an ch etd a 
qolmasligi zarur.
Ovoz buzilishlarini oldini olish uchun ovozdan tabiiy nutq registrida,
191

---

tabiiy diapazonda va o ‘rtacha balandlikda foydalanish prinsipial jihatdan
zarurdir.
O voz o ‘z k u ch i va b a la n d ilig i jih a td a n in d iv id u a l fizio lo g ik
im koniyatlardan oshmasligi kerak.
O vozdan foydalanish xarakteri va unga baho berish kishilar bilan 
aloqa m unosabati uchun m uhim dir. C hunki ovozning ifodalilik darajasiga 
qarab odam ning ruhiy holatini aniqlash m um kin.