M. Y. Ayupova

p-m
);
2
) burunli tovushlar guruhi o 'rtasid a tovushlar differensiatsiyasi 
( m
va и);
3
) dortlovchi tovushlar guruhida tovushlar differensiatsiyasi (
k-x);
4) unli tovushlar differensiatsiyasi 
(a, u, o, u)\
5
) portlovchi va qorishiq tovushlar differensiatsiyasi (
t-s
).
Bu m ashqlar jarayonida boshqa tovushlarni o'zlashtirish uch un asos 
yaratiladi.
Endigi davrda artikulatsion jih atd an talaffuz qilish qiyin b o 'lg an
tovushlar ustida ish olib boriladi. Bu jarangli shovqinli undoshlar, q o ri­
shiq va 
r
tovushidir. Bu davrda ishning muvaffaqiyatli olib borilishida
163

---

fo n e m a tik esh itu v n in g y etarli riv o jlan tirilg a n lig i, to v u sh la r an a liz 
m alakasining b irm uncha shakllanganligi asosiy rol o'ynaydi. B olalar bu 
davrga kelib tovushlarni yaxshi ajrata oladilar. B olalar nutq faolligi, 
tovushlar analiz malakasi sezilarli darajada oshadi.
R, Sh, J
tovushlarni bolalar aniq, yaxshi talaffuz qilishda qiynaladilar. 
Lekin ularni farqlashda qiyinchiliklar kam kuzatiladi. Bu davrda ham
tovushlar differensiatsiyasi ustida ishlashga maxsus vaqt ajratiladi. Bu 
vaqtda 
s-z, sh-j
tovushlar differensiatsiyasi ustida ish olib boriladi. Bunda 
bolalar tovushlarni bir-biridan xatosiz ajratishga o ‘rganganliklariga logoped 
ishonch hosil qilgach, tovushlarni burun va so ‘zdagi o ‘rinlarini aniqlashga 
qaratilgan m ashqlarga o ‘tadi. Tovushlarni t o ‘g ‘ri talaffuzi, fonem atik 
eshituvni rivojlantirish, tovushlar analiz malakasini shakllantirish ustida 
olib b o rilg an m u v affaq iy atli ish lar, d iz a rtrik b o la la rn in g yo zuv ni 
o ‘zlashtirishlari uchun asos b o ia d i.