M. Y. Ayupova

Ovozni rivojlantirish. 
D izartrik bo lalarda ovozni rivojlantirish va 
korreksiyalash uchun turli xil ortofonik m ashqlardan foydalaniladi, bu 
m ashqlar nafas faoliyati, fonotsiya va artikulatsiyani rivojlantirishga 
yo'naltirilgan bo'ladi.
Ovoz ustida ishlash artikulatsion gim nastika va massajdan so 'n g olib 
boriladi. Bular bilan birga yana bo'yin m uskullarini bo'shashtiruvchi, 
boshning har tom onlam a harakatini bajarish bo 'y ich a maxsus m ashqlar, 
shu m ashq bilan bir vaqtning, o 'z id a i-e -o -u -a unli tovushlarni talaffuz 
etish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Ovozni korreksiyalash uchun yumshoq tanglay harakatini faollashtirish 
katta ahamiyat kasb etadi. Buning uchun suv tom chilarini yutish, yo'talish, 
esnash im itatsiyalarini bajarish, qattiq atakada 
a
unlisini talaffuz etish 
m ashqlarini bajarish tavsiya etiladi. U shbu m ashqlar oyna oldida hisob 
ostida o'tkaziladi. Quyidagi usullardan foydalaniladi: tilni orqa qism ini 
q o'zg 'atish va til yordam ida tanglayni taqillatish harakatini bajarish; 
ixtiyoriy yutish harakatini bajarish; b u n d a logoped to m iz g 'ich bilan 
halqum ning qarshi devoriga suv tom izadi, bu vaqtda bolaning boshi biroz 
orqaga egilgan bo'ladi.
Ovoz hosil qilishda jar harakatlari m uhim aham iyat kasb etadi. Buning 
uchun og'izning ochish va yopish, chaynash imitatsiyasi m ashqlaridan 
foydalaniladi.
Shuningdek, pastki jag 'n i tushirish b o 'y ich a maxsus m ashqlardan 
foydalaniladi. Logoped m uskullar bo'shashganidan so 'n g pastki jag 'n i 1
— 1,5 sm pastga tushirishga yordam beradi (bola O o 'Z IN I m ustaqil 
ravishda yopadi).
H arakatlar hajm i va suratini ixtiyoriy nazorat qilish turli ko'rgazm ali
160

---

usullardan foydalanib amalga oshiriladi (quduqqa chelakning tushayotgani, 
arqonga borlangan sharcha tasvirlangan rasm lar va hokazo). S o‘ngra bu 
m ashqar so ‘z ko ‘rsatm asi b o 'y ich a bir vaqtning o ‘zida turli to vu shlar 
birikmasini (d o n -d o n , pap-pap, kar-kar) talaffuz qilish bilan birgalikda 
bajariladi.
Tanglay m uskullarini m ustahkam lash uch un uni b o ‘shashtirish va 
taranglashishni navbati bilan alm ashtirish m ashqlaridan foydalaniladi. 
Bolaga esnash harakatining tugashida